دیوان اشعار پروین اعتصامی

مثنویات، تمثیلات و مقطعات - بخش 8

شمارهٔ ۱۴۲ - مست و هشیار

محتسب، مستی به ره دید و گریبانش گرفت

مست گفت ای دوست، این پیراهن است، افسار نیست

گفت: مستی، زان سبب افتان و خیزان میروی

گفت: جرم راه رفتن نیست، ره هموار نیست

گفت: میباید تو را تا خانهٔ قاضی برم

گفت: رو صبح آی، قاضی نیمه‌شب بیدار نیست

گفت: نزدیک است والی را سرای، آنجا شویم

گفت: والی از کجا در خانهٔ خمار نیست

گفت: تا داروغه را گوئیم، در مسجد بخواب

گفت: مسجد خوابگاه مردم بدکار نیست

گفت: دیناری بده پنهان و خود را وارهان

گفت: کار شرع، کار درهم و دینار نیست

گفت: از بهر غرامت، جامه‌ات بیرون کنم

گفت: پوسیدست، جز نقشی ز پود و تار نیست

گفت: آگه نیستی کز سر در افتادت کلاه

گفت: در سر عقل باید، بی کلاهی عار نیست

گفت: می بسیار خوردی، زان چنین بیخود شدی

گفت: ای بیهوده‌گو، حرف کم و بسیار نیست

گفت: باید حد زند هشیار مردم، مست را

گفت: هشیاری بیار، اینجا کسی هشیار نیست

شمارهٔ ۱۴۳ - معمار نادان

دید موری طاسک لغزنده‌ای

از سر تحقیر، زد لبخنده‌ای

کاین ره از بیرون همه پیچ و خم است

وز درون، تاریکی و دود و دم است

فصل باران است و برف و سیل و باد

ناگه این دیوار خواهد اوفتاد

ای که در این خانه صاحبخانه‌ای

هر که هستی، از خرد بیگانه‌ای

نیست، میدانم ترا انبار و توش

پس چه خواهی خوردن، ای بی‌عقل و هوش

از برای کار خود، پائی بزن

نوبت تدبیر شد، رائی بزن

زندگانی، جز معمائی نبود

وقت، غیر از خوان یغمائی نبود

تا نپیمائی ره سعی و عمل

این معما را نخواهی کرد حل

هر کجا راهی است، ما پیموده‌ایم

هر کجا توشی است، آنجا بوده‌ایم

تو ز اول سست کردی پایه را

سود، اندک بود اندک مایه را

نیست خالی، دوش ما از بار ما

کوشش اندر دست ما، افزار ما

گر به سیر و گشت، می‌پرداختیم

از کجا آن لانه را می‌ساختیم

هر که توشی گرد کرد، او چاشت خورد

هر که زیرک بود، او زد دستبرد

دستبردی زد زمانه هر نفس

دستبردی هم تو زن، ای بوالهوس

آخر، این سرچشمه خواهد شد خراب

در سبوی خویش، باید داشت آب

سرد میگردد تنور آسمان

در تنور گرم، باید پخت نان

مور، تا پی داشت در پا، سرفشاند

چون تو، اندر گوشهٔ عزلت نماند

مادر من، گفت در طفلی بمن

رو، بکوش از بهر قوت خویشتن

کس نخواهد بعد ازین، بار تو برد

جنس ما را نیست، خرد و سالخورد

بس بزرگست این وجود خرد ما

وقت دارد کار و خواب و خورد ما

خرد بودیم و بزرگی خواستیم

هم در افتادیم و هم برخاستیم

مور خوارش گفت، کای یار عزیز

گر تو نقاشی، بیا طرحی بریز

نیک دانستم که اندر دوستی

همچو مغز خالص بی پوستی

یک نفس، بنای این دیوار باش

در خرابیهای ما، معمار باش

این بنا را ساختیم، اما چه سود

خانهٔ بی صحن و سقف و بام بود

مهرهٔ تدبیر، دور انداختیم

زان سبب، بردی تو و ما باختیم

کیست ما را از تو خیراندیش تر

کاشکی می‌آمدی زین پیشتر

گر باین ویرانه، آبادی دهی

در حقیقت، داد استادی دهی

فکر ما، تعمیر این بام و فضاست

هر چه پیش آید جز این، کار قضاست

تو طبیب حاذق و ما دردمند

ما در این پستی، تو در جای بلند

تا که بر می‌آیدت کاری ز دست

رونقی ده، گر که بازاری شکست

مور مغرور، این حکایت چون شنید

گفت، تا زود است باید رفت و دید

پای اندر ره نهاد، آمد فرود

گر چه رفتن بود و برگشتن نبود

کار را دشوار دید، از کار ماند

در عجب زان راه ناهموار ماند

مور طفل، اما حوادث پیر بود

احتمال چاره‌جوئی دیر بود

دام محکم، ضعف در حد کمال

ایستادن سخت و برگشتن محال

از برای پایداری، پای نه

بهر صبر و بردباری، جای نه

چونکه دید آن صید مسکین، مور خوار

گفت: گر کارآگهی، اینست کار

خانهٔ ما را نمیکردی پسند

بد پسند است، این وجود آزمند

تو بدین طفلی، که گفت استاد شو

باد افکن در سر و بر باد شو

خوب لغزیدی و گشتی سرنگون

خوب خواهیمت مکید، این لحظه خون

بسکه از معماری خود، دم زدی

خانهٔ تدبیر را، بر هم زدی

دام را اینگونه باید ساختن

چون تو خودبین را بدام انداختن

عیب کردی، این ره لغزنده را

طاس را دیدی، ندیدی بنده را

من هزاران چون تو را دادم فریب

زان فریب، آگه شوی عما قریب

هیچ پرسیدی که صاحبخانه کیست

هیچ گفتی در پس این پرده چیست

دیده را بستی و افتادی بچاه

ره شناسا، این تو و این پرتگاه

طاس لغزنده است، ای دل، آز تو

مبتلائی، گر شود دمساز تو

زین حکایت، قصهٔ خود گوشدار

تو چو موری و هوی چون مورخوار

چون شدی سرگشته در تیه نیاز

با خبر باش از نشیب و از فراز

تا که این روباه رنگین کرد دم

بس خروس از خانه‌داران گشت گم

پا منه بیرون ز خط احتیاط

تا چو طومارت، نپیچاند بساط

شمارهٔ ۱۴۴ - مناظره

شنیده‌اید میان دو قطره خون چه گذشت

گه مناظره، یک روز بر سر گذری

یکی بگفت به آن دیگری، تو خون که‌ای

من اوفتاده‌ام اینجا، ز دست تاجوری

بگفت، من بچکیدم ز پای خارکنی

ز رنج خار، که رفتش بپا چو نیشتری

جواب داد ز یک چشمه‌ایم هر دو، چه غم

چکیده‌ایم اگر هر یک از تن دگری

هزار قطرهٔ خون در پیاله یکرنگند

تفاوت رگ و شریان نمیکند اثری

ز ما دو قطرهٔ کوچک چه کار خواهد خاست

بیا شویم یکی قطرهٔ بزرگتری

براه سعی و عمل، با هم اتفاق کنیم

که ایمنند چنین رهروان ز هر خطری

در اوفتیم ز رودی میان دریائی

گذر کنیم ز سرچشمه‌ای بجوی و جری

بخنده گفت، میان من و تو فرق بسی است

توئی ز دست شهی، من ز پای کارگری

برای همرهی و اتحاد با چو منی

خوش است اشک یتیمی و خون رنجبری

تو از فراغ دل و عشرت آمدی بوجود

من از خمیدن پشتی و زحمت کمری

ترا به مطبخ شه، پخته شد همیشه طعام

مرا به آتش آهی و آب چشم تری

تو از فروغ می ناب، سرخ رنگ شدی

من از نکوهش خاری و سوزش جگری

مرا به ملک حقیقت، هزار کس بخرد

چرا که در دل کان دلی، شدم گهری

قضا و حادثه، نقش من از میان نبرد

کدام قطرهٔ خون را، بود چنین هنری

درین علامت خونین، نهان دو صد دریاست

ز ساحل همه، پیداست کشتی ظفری

ز قید بندگی، این بستگان شوند آزاد

اگر بشوق رهائی، زنند بال و پری

یتیم و پیره‌زن، اینقدر خون دل نخورند

اگر بخانهٔ غارتگری فتد شرری

بحکم نا حق هر سفله، خلق را نکشند

اگر ز قتل پدر، پرسشی کند پسری

درخت جور و ستم، هیچ برگ و بار نداشت

اگر که دست مجازات، میزدش تبری

سپهر پیر، نمیدوخت جامهٔ بیداد

اگر نبود ز صبر و سکوتش آستری

اگر که بدمنشی را کشند بر سر دار

بجای او ننشیند بزور ازو بتری

شمارهٔ ۱۴۵ - مور و مار

با مور گفت مار، سحرگه بمرغزار

کاز ضعف و بیخودی، تو چنین خردی و نزار

همچون تو، ناتوان نشنیدم بهیچ جا

هر چند دیده‌ام چو تو جنبندگان هزار

غافل چرا روی، که کشندت چو غافلان

پشت از چه خم کنی، که نهندت به پشت بار

سر بر فراز، تا نزنندت بسر قفا

تن نیک‌دار، تا ندهندت به تن فشار

از خود مرو، ز دیدن هر دست زورمند

جان عزیز، خیره بهر پا مکن نثار

کار بزرگ هستی خود را مگیر خرد

آگه چو زین شمار نه‌ای، پند گوشدار

از سست کاری، اینهمه سختی کشی و رنج

بی موجبی کسی نشد، ایدوست، چون تو خوار

آن را که پای ظلم نهد بر سرت، بزن

چالاک باش همچو من، اندر زمان کار

از خویشتن دفاع کن، ارزانکه زنده‌ای

از من، ببین چگونه کند هر کسی فرار

ننگ است با دو چشم به چه سرنگون شدن

مرگ است زندگانی بی قدر و اعتبار

من، جسم زورمند بسی سرد کرده‌ام

هرگز نداده‌ام به بداندیش زینهار

سرگشته چون تو، بر سر هر ره نگشته‌ام

گاهی به سبزه خفته‌ام آسوده، گه به غار

از بهر نیم دانه، تو عمری تلف کنی

من صبح موش صید کنم، شام سوسمار

همواره در گذرگه خلقی، تو تیره‌روز

هر روز پایمالی و هر لحظه بی‌قرار

خندید مور و گفت، چنین است رسم و راه

از رنج و سعی خویش، مرا نیست هیچ عار

آسوده آنکه در پی گنجی کشید رنج

شاد آنکه چون منش، قدمی بود استوار

بیهش چه خوانیم، که ندیدست هیچ کس

مانند مور، عاقبت اندیش و هوشیار

من، دانه‌ای به لانه کشم با هزار سعی

از پا دراوفتم به ره اندر، هزار بار

از کار سخت خود نکنم هیچ شکوه، زانک

ناکرده کار، می‌نتوان زیست کامکار

غافل توئی، که بد کنی و بی‌خبر روی

در رهگذار من نبود دام و گیر و دار

من، تن بخاک میکشم و بار میبرم

از مور، بیش ازین چه توان داشت انتظار

کوشم بزندگی و ننالم بگاه مرگ

زین زندگی و مرگ که بودست شرمسار

جز سعی، نیست مورچگان را وظیفه‌ای

با فکر سیر و خفتن خوش، مور را چه کار

شادم که نیست نیروی آزار کردنم

در زحمت است، آنکه تو هستیش در جوار

جز بددلی و فکرت پستت، چه خصلتی است

از مردم زمانه، ترا کیست دوستدار

ایمن مشو ز فتنه، چو خود فتنه میکنی

گر چیره‌ای تو، چیره‌تر است از تو روزگار

افسونگر زمانه، ترا هم کند فسون

صیاد چرخ پیر، ترا هم کند شکار

ای بی‌خبر، قبیلهٔ ما بس هنرورند

هرگز نبوده‌است هنرمند، خاکسار

مورم، کسی مرا نکشد هیچگه بعمد

ماری تو، هر کجاست بکوبند مغز مار

با بد، به جز بدی نکند چرخ نیلگون

از خار، هیچ میوه نچیدند غیر خار

جز نام نیک و زشت، نماند ز کارها

جز نیکوئی مکن، که جهان نیست پایدار

شمارهٔ ۱۴۶ - نا آزموده

قاضی بغداد، شد بیمار سخت

از عدالتخانه بیرون برد رخت

هفته‌ها در دام تب، چون صید ماند

محضرش، خالی ز عمرو زید ماند

مدعی، دیگر نیامد بر درش

ماند گرد آلود، مهر و دفترش

دادخواه و مردم بیدادگر

هر دو، رو کردند بر جای دگر

آن دکان عجب شد بی مشتری

دیگری برداشت کار داوری

مدتی، قاضی ز کسب و کار ماند

آن متاع زرق، بی بازار ماند

کس نمی آورد دیگر نامه‌ای

بره‌ای، قندی، خروسی، جامه‌ای

نیمه‌شب، دیگر کسی بر در نبود

صحبتی از بدره‌های زر نبود

از کسی، دیگر نیامد پیشکش

از میان برخاست، صلح و کشمکش

مانده بود از گردش دوران، عقیم

حرف قیم، دعوی طفل یتیم

بر نمی آورد بزاز دغل

طاقهٔ کشمیری، از زیر بغل

زر، دگر ننهاد مرد کم فروش

زیر مسند، تا شود قاضی خموش

چون همی نیروش کم شد، ضعف بیش

عاقبت روزی، پسر را خواند پیش

گفت، دکان مرا ایام بست

دیگرم کاری نمی‌آید ز دست

تو بمسند برنشین جای پدر

هر چه من بردم، تو بعد از من ببر

هر چه باشد، باز نامش مسند است

گر زیانش ده بود، سودش صد است

گر بدانی راه و رسم کار را

گرم خواهی کرد این بازار را

سالها اندر دبستان بوده‌ای

بس کتاب و بس قلم فرسوده‌ای

آگهی، از حکم و از فتوای من

از سخنها و اشارتهای من

کار دیوانخانه، میدانی که چیست

وانکه میبایست بارش برد، کیست

تو بسی در محضر من مانده‌ای

هر چه در دفتر نوشتم، خوانده‌ای

خوش گذشت از صید خلق، ایام من

ای پسر، دامی بنه چون دام من

حق بر آنکس ده که میدانی غنی است

گر سراپا حق بود مفلس، دنی است

حرف ظالم، هر چه گوید می‌پذیر

هر چه از مظلوم میخواهی بگیر

گاه باید زد به میخ و گه به نعل

گر سند خواهند، باید کرد جعل

در رواج کار خود، چون من بکوش

هر که را پر شیرتر بینی، بدوش

گفت، آری، داوری نیکو کنم

خدمت هر کس بقدر او کنم

صبحگاهان رفت و در محضر نشست

شامگه برگشت، خون آلوده دست

گفت، چون رفتم بمحضر صبحگاه

روستائی زاده‌ای آمد ز راه

کرد نفرین بر کسان کدخدای

که شبانگه ریختندم در سرای

خانه‌ام از جورشان ویرانه شد

کودک شش ساله‌ام، دیوانه شد

روغنم بردند و خرمن سوختند

بره‌ام کشتند و بز بفروختند

گر که این محضر برای داوری است

دید باید، کاین چه ظلم و خودسری است

گفتم این فکر محال از سر بنه

داوری گر نیک خواهی، زر بده

گفت، دیناری مرا در کار نیست

گفتمش، کمتر ز صد دینار نیست

من همی گفتم بده، او گفت نی

او همی رفت و منش رفتم ز پی

چون درشتی کرد با من، کشتمش

قصه کوته گشت، رو در هم مکش

گر تو میبودی به محضر، جای من

همچو من، کوته نمیکردی سخن

چونکه زر میخواستی و زر نداشت

گفته‌های او اثر دیگر نداشت

خیره سر میخواندی و دیوانه‌اش

میفرستادی به زندانخانه‌اش

تو، به پنبه میبری سر، ای پدر

من به تیغ این کار کردم مختصر

آن چنان کردم که تو میخواستی

راستی این بود و گفتم راستی

زرشناسان، چون خدا نشناختند

سنگشان هر جا که رفت انداختند

شمارهٔ ۱۴۷ - نا اهل

نوگلی، روزی ز شورستان دمید

خار، آن گل دید و رو در هم کشید

کز چه روئیدی به پیش پای ما

تنگ کردی بی ضرورت، جای ما

سرخی رنگ تو، چشمم خیره کرد

زشتی رویت، فضا را تیره کرد

خسته گشت از بوی جانکاهت وجود

این چه نقش است، این چه تار است، این چه پود

حجلت است، این شاخهٔ بی‌بار تو

عبرت است، این برگ ناهموار تو

کاش بر میکند، زین مرزت کسی

کاش میروئید در جایت خسی

تو ندانم از کدامین کشوری

هر که هستی، مایهٔ دردسری

ما ز یک اقلیم، زان با هم خوشیم

گر که در آبیم و گر در آتشیم

شبنمی گر میچکد، بر روی ماست

نکهتی گر میرسد، از بوی ماست

چون تو، بس در جوی و جر روئیده‌اند

لیک ما را بیشتر بوئیده‌اند

دسته‌ها چیدند از ما صبح و شام

هیچ ننهادند نزدیک تو گام

تو همه عیبی و ما یکسر هنر

ما سرافرازیم و تو بی پا و سر

گل بدو خندید کای بی مهر دوست

زشتروئی، لیک گفتارت نکوست

همنشین چون توئی بودن، خطاست

راست گفتی آنچه گفتی، راست راست

گلبنی کاندر بیابانی شکفت

یاوه‌ای گر خار بر روی گفت، گفت

می‌شکفتیم ار بطرف گلشنی

میکشیدیم از تفاخر دامنی

تا میان خار و خاشاک اندریم

کس نداند کز شما نیکوتریم

ما کز اول، پاک طینت بوده‌ایم

از کجا دامان تو آلوده‌ایم

صبحت گل، رنجه دارد خار را!

خیرگی بین، خار ناهموار را!

خار دیدستی که گل دید و رمید

گل شنیدستی که شد خار و خلید

ما فرومایه نبودیم از ازل

تو فرومایه، شدی ضرب‌المثل

همنشینان تو خارانند و بس

گل چه ارزد پیش تو، ای بوالهوس

پیش تو، غیر از گیاهی نیستیم

تو چه میدانی چه‌ایم و کیستیم

چون کسی نا اهل را اهلی شمرد

گر ز وی روزی قفائی خورد، خورد

ما که جای خویش را نشناختیم

خویشتن را در بلا انداختیم

شمارهٔ ۱۴۸ - ناتوان

جوانی چنین گفت روزی به پیری

که چون است با پیریت زندگانی

بگفت اندرین نامه حرفی است مبهم

که معنیش جز وقت پیری ندانی

تو، به کز توانائی خویش گوئی

چه میپرسی از دورهٔ ناتوانی

جوانی نکودار، کاین مرغ زیبا

نماند در این خانهٔ استخوانی

متاعی که من رایگان دادم از کف

تو گر میتوانی، مده رایگانی

هر آن سرگرانی که من کردم اول

جهان کرد از آن بیشتر، سرگرانی

چو سرمایه‌ام سوخت، از کار ماندم

که بازی است، بی‌مایه بازارگانی

از آن برد گنج مرا، دزد گیتی

که در خواب بودم گه پاسبانی

شمارهٔ ۱۴۹ - نامه به نوشیروان

بزرگمهر، به نوشین‌روان نوشت که خلق

ز شاه، خواهش امنیت و رفاه کنند

شهان اگر که به تعمیر مملکت کوشند

چه حاجت است که تعمیر بارگاه کنند

چرا کنند کم از دسترنج مسکینان

چرا به مظلمه، افزون بمال و جاه کنند

چو کج روی تو، نپویند دیگران ره راست

چو یک خطا ز تو بینند، صد گناه کنند

به لشکر خرد و رای و عدل و علم گرای

سپاه اهرمن، اندیشه زین سپاه کنند

جواب نامهٔ مظلوم را، تو خویش فرست

بسا بود، که دبیرانت اشتباه کنند

زمام کار، بدست تو چون سپرد سپهر

به کار خلق، چرا دیگران نگاه کنند

اگر بدفتر حکام، ننگری یک روز

هزار دفتر انصاف را سیاه کنند

اگر که قاضی و مفتی شوند، سفله و دزد

دروغگو و بداندیش را گواه کنند

بسمع شه نرسانند حاسدان قوی

تظلمی که ضعیفان دادخواه کنند

بپوش چشم ز پندار و عجب، کاین دو شریک

بر آن سرند، که تا فرصتی تباه کنند

چو جای خود نشناسی، به حیله مدعیان

تو را ز اوج بلندی، به قعر چاه کنند

بترس ز اه ستمدیدگان، که در دل شب

نشسته‌اند که نفرین بپادشاه کنند

از آن شرار که روشن شود ز سوز دلی

بیک اشاره، دو صد کوه را چو کاه کنند

سند بدست سیه روزگار ظلم، بس است

صحیفه‌ای که در آن، ثبت اشک و آه کنند

چو شاه جور کند، خلق در امید نجات

همی حساب شب و روز و سال و ماه کنند

هزار دزد، کمین کرده‌اند بر سر راه

چنان مباش که بر موکب تو راه کنند

مخسب، تا که نپیچاند آسمانت گوش

چنین معامله را بهر انتباه کنند

تو، کیمیای بزرگی بجوی، بی‌خبران

بهل، که قصه ز خاصیت گیاه کنند

شمارهٔ ۱۵۰ - نشان آزادگی

به سوزنی ز ره شکوه گفت پیرهنی

ببین ز جور تو، ما را چه زخمها بتن است

همیشه کار تو، سوراخ کردن دلهاست

هماره فکر تو، بر پهلوئی فرو شدن است

بگفت، گر ره و رفتار من نداری دوست

برو بگوی بدرزی که رهنمای من است

وگر نه، بی‌سبب از دست من چه مینالی

ندیده زحمت سوزن، کدام پیرهن است

اگر به خار و خسی فتنه‌ای رسد در دشت

گناه داس و تبر نیست، جرم خارکن است

ز من چگونه ترا پاره گشت پهلو و دل

خود آگهی، که مرا پیشه پاره دوختن است

چه رنجها که برم بهر خرقه دوختنی

چه وصله‌ها که ز من بر لحاف پیرزن است

بدان هوس که تن این و آن بیارایم

مرا وظیفهٔ دیرینه، ساده زیستن است

ز در شکستن و خم گشتنم نیاید عار

چرا که عادت من، با زمانه ساختن است

شعار من، ز بس آزادگی و نیکدلی

بقدر خلق فزودن، ز خویش کاستن است

همیشه دوختنم کار و خویش عریانم

بغیر من، که تهی از خیال خویشتن است

یکی نباخته، ای دوست، دیگری نبرد

جهان و کار جهان، همچو نرد باختن است

بباید آنکه شود بزم زندگی روشن

نصیب شمع، مپرس از چه روی سوختن است

هر آن قماش، که از سوزنی جفا نکشد

عبث در آرزوی همنشینی بدن است

میان صورت و معنی، بسی تفاوتهاست

فرشته را، بتصور مگوی اهرمن است

هزار نکته ز باران و برف میگوید

شکوفه‌ای که به فصل بهار، در چمن است

هم از تحمل گرما و قرنها سختی است

اگر گهر به بدخش و عقیق در یمن است

شمارهٔ ۱۵۱ - نغمهٔ خوشه‌چین

از درد پای، پیرزنی ناله کرد زار

کامروز، پای مزرعه رفتن نداشتم

برخوشه چینیم فلک سفله، گر گماشت

عیبش مکن، که حاصل و خرمن نداشتم

دانی، ز من برای چه دامن گرفت دهر

من جز سرشک گرم، بدامن نداشتم

سر، درد سر کشید و تن خسته عور ماند

ایکاش، از نخست سر و تن نداشتم

هستی، وبال گردن من شد ز کودکی

ایکاش، این وبال بگردن نداشتم

پیر شکسته را نفرستند بهر کار

من برگ و ساز خانه نشستن نداشتم

از حمله‌های شبرو دهرم خبر نبود

من چون زمانه، چشم به روزن نداشتم

صد معدن است در دل هر سنگ کوه‌بخت

من، یک گهر از این همه معدن نداشتم

فقرم چو گشت دوست، شنیدم ز دوستان

آن طعنه‌ها، که چشم ز دشمن نداشتم

گر جور روزگار کشیدم، شگفت نیست

یارای انتقام کشیدن نداشتم

دیگر کبوترم بسوی لانه برنگشت

مانا شنیده بود که ارزن نداشتم

از کلبه، خیره گربهٔ پیرم نبست رخت

دیگر پنیر و گوشت، به مخزن نداشتم

بد دل، زمانه بود که ناگه ز من برید

من قصد از زمانه بریدن نداشتم

زانروی، چرخ سنگ بسر زد مرا که من

مانند چرخ، سنگ و فلاخن نداشتم

هر روز بر سرم، سر موئی سپید شد

افزود برف و چارهٔ رفتن نداشتم

من خود چو آتش، از شرر فقر سوختم

پروای سردی دی و بهمن نداشتم

ماندم بسی و دیدهٔ من شصت سال دید

اما چه سود، بهره ز دیدن نداشتم

همواره روزگار سیه دید، چشم من

آسایشی ز دیدهٔ روشن نداشتم

دستی نماند که تا بدوزد قبای من

حاجت به جامه و نخ و سوزن نداشتم

روزی که پند گفت بمن گردش فلک

آن روز، گوش پند شنیدن نداشتم

هرگز مرا ز داشتن خلق رشک نیست

زان غبطه میخورم که چرا من نداشتم

شمارهٔ ۱۵۲ - نغمهٔ رفوگر

شب شد و پیرِ رفوگر ناله کرد

کای خوش آن چشمی که گرمِ خفتن است

چه شب و روزی مرا، چون روز و شب

صحبتِ من، با نخ و با سوزن است

من به هَر جائی که مسکن می‌کنم

با من آنجا بختِ بد، هم مسکن است

چیره شد چون بر سیه، موی سپید

گفتم اینک نوبت دانستن است

نه دم و دودی، نه سود و مایه‌ای

خانهٔ درویش، از دزد ایمن است

برگشای اوراق دل را و بخوان

قصّه‌های دل، فزون از گفتن است

من زبون گشتم به چنگالِ دو گرگ

روز و شب، گرگند و گیتی مَکمَن است

ایستادم، گر چه خَم شد پشت من

اوفتادن، از قضا ترسیدن است

گر نهم امروز، این فرصت ز دست

چاره‌ام فردا به خواری مردن است

سر، هزاران دردسر دارد، سر است

تن، دو صد توش و نوا خواهد، تن است

دل ز خون، یاقوت احمر ساخته است

من نمی‌دانستم اینجا معدن است

جامه‌ها کردم رفو، امّا به تن

جامه‌ای دارم که چون پرویزن است

این همه جان کندن و سوزن زدن

گور خود، با نوک سوزن کندن است

هر چه امشب دوختم، بشکافتم

این نخستین مبحث نادیدن است

چشم من، چیزی نمی‌بیند دگر

کارِ سوزن، کارِ چشم روشن است

دیده تا یارای دیدن داشت، دید

این چراغ، اکنون دگر بی روغن است

چرخ تا گردیده، خلق افتاده‌اند

این فتادنها از آن گردیدن است

آنچه روزی در تنم، دل داشت نام

بسکه سختی دید، امروز آهن است

بس رفو کردم، ندانستم که عُمر

صد هزارش پارگی بر دامن است

گفتمش، لَختی بمان بهر رفو

گفت فرصت نیست، وقتِ رفتن است

خیره از من زیرکی خواهد فلک

کارگر، هنگام پیری کودن است

دوش، ضعفِ پیریَم از پا فکند

گفتم این درسِ ز پای افتادن است

ذرّه ذرّه هر چه بود از من گرفت

دیر دانستم که گیتی رهزن است

نیست جز موی سپیدم حاصلی

کِشتم ادبار است و فقرم خَرمن است

من به صد خونابه، یک نان یافتم

نان نخوردن، بهتر از خون خوردن است

دشمنان را دوست‌تر دارم ز دوست

دوست، وقت تنگدستی دشمن است

هر چه من گردن نهادم، چرخ زد

خون من، ایّام را بر گردن است

خسته و کاهیده و فرسوده‌ام

هر زمانم، مرگ در پیراهن است

ارزشِ من، پاره‌دوزی بود و بس

این چنین ارزش، به هیچ ارزیدن است

من نه پیراهن، کفن پوشیده‌ام

این کفن، بر چشمِ تو پیراهن است

سوزنش صد نیش زد، این خیرگی

دستمزدِ دستِ لرزان من است

بر ستمکاران، ستم کمتر رسد

این سزای بردباری کردن است

شمارهٔ ۱۵۳ - نغمهٔ صبح

صبح آمد و مرغ صبحگاهی

زد نغمه، بیاد عهد دیرین

خفاش برفت با سیاهی

شد پر همای روز، زرین

در چشمه، بشوق جست ماهی

شبنم بنشست بر ریاحین

شد وقت رحیل و مرد راهی

بنهاد بر اسب خویشتن، زین

هر مست که بود، هشیار است

کندند ز باغ، خار و خس را

گردید چمن، زمردین رنگ

دزدید چو دیو شب، نفس را

خوابید ز خستگی، شباهنگ

هنگام سحر، در قفس را

بشکست و پرید صید دلتنگ

بر سر نرسانده این هوس را

بر پاش رسید ناگهان سنگ

این عادت دور روزگار است

آراست بساط آسمانی

از جلوه‌گری، خور جهانتاب

بگریخت ستارهٔ یمانی

از باغ و چمن، پرید مهتاب

رخشنده چو آب زندگانی

جوشید ز سنگ، چشمهٔ آب

وان مست شراب ارغوانی

مخمور فتاد و ماند در خواب

مستی شد و نوبت خمار است

ای مرغک رام گشته در دام

برخیز که دام را گسستند

پر میزن و در سپهر بخرام

کز پر شکن تو، پر شکستند

بس چون تو، پرندگان گمنام

جستند ره خلاص و جستند

با کوشش و سعی خود، سرانجام

در گوشهٔ عافیت نشستند

کوشنده همیشه رستگار است

همسایهٔ باغ و بوستان باش

تا چند کناره میگزینی

چون چهرهٔ صبح، شادمان باش

تا چند ملول مینشینی

هم صحبت مرغ صبح خوان باش

تا چند نژندی و حزینی

چالاک و دلیر و کاردان باش

در وقت حصاد و خوشه‌چینی

آسایش کارگر ز کار است

آنگونه بپر، که پر نریزی

در دامن روزگار، سنگ است

بسیار مکن بلند خیزی

کافتادن نیک نام، ننگ است

گر صلح کنی و گر ستیزی

این نقش و نگار، ریو و رنگ است

گر سر بنهی و گر گریزی

شاهین سپهر، تیز چنگ است

صیاد زمانه، جانشکار است

بر شاخه سرخ گل، مکن جای

کان حاصل رنج باغبان است

منقار ز برگ گل، میارای

گل، زیور چهر بوستان است

در نارون، آشیانه منمای

برگش مشکن، که سایبان است

از بامک پست، دانه مربای

کان دانه برای ماکیان است

او طائر بسته در حصار است

از میوهٔ باغ، چشم بر بند

خوش نیست درخت میوه بی‌بار

با روزی خویش، باش خرسند

راهی که نه راه تست، مسپار

آنجا که پر است و حلقه و بند

دام ستم است، پای مگذار

فرض است نیازموده را پند

و آگاه نمودنش ز اسرار

یغماگر و دزد، بی‌شمار است

آذوقهٔ خویش، کن فراهم

زان میوه که خشک کرده دهقان

گه دانه بود زیاد و گه کم

همواره فلک نگشته یکسان

بی گل، نشد آشیانه محکم

بی پایه، بجا نماند بنیان

اندود نکرده‌ای و ترسیم

ویرانه شود ز برف و باران

جاوید نه موسم بهار است

در لانهٔ دیگران منه گام

خاشاک ببر، بساز لانه

بی رنج، کسی نیافت آرام

بی سعی، نخورد مرغ دانه

زشت است ز خلق خواستن وام

تا هست ذخیره‌ای به خانه

از دست مده، بفکرت خام

امنیت ملک آشیانه

این پایهٔ خرد، استوار است

خوش صبحدمی، اگر توانی

بر دامن مرغزار بنشین

چون در ره دور، دیر مانی

بال و پر تو، کنند خونین

گر رسم و ره فرار دانی

چون فتنه رسد، تو رخت بر چین

این نکته، چو درس زندگانی

آویزهٔ گوش کن، که پروین

در دوستی تو پایدار است

شمارهٔ ۱۵۴ - نکته‌ای چند

هر که با پاکدلان، صبح و مسائی دارد

دلش از پرتو اسرار، صفائی دارد

زهد با نیت پاک است، نه با جامهٔ پاک

ای بس آلوده، که پاکیزه ردائی دارد

شمع خندید به هر بزم، از آن معنی سوخت

خنده، بیچاره ندانست که جائی دارد

سوی بتخانه مرو، پند برهمن مشنو

بت پرستی مکن، این ملک خدائی دارد

هیزم سوخته، شمع ره و منزل نشود

باید افروخت چراغی، که ضیائی دارد

گرگ، نزدیک چراگاه و شبان رفته به خواب

بره، دور از رمه و عزم چرائی دارد

مور، هرگز بدر قصر سلیمان نرود

تا که در لانهٔ خود، برگ و نوائی دارد

گهر وقت، بدین خیرگی از دست مده

آخر این در گرانمایه بهائی دارد

فرخ آن شاخک نورسته که در باغ وجود

وقت رستن، هوس نشو و نمائی دارد

صرف باطل نکند عمر گرامی، پروین

آنکه چون پیر خرد، راهنمائی دارد

شمارهٔ ۱۵۵ - نکوهش بیجا

سیر یک روز طعنه زد به پیاز

که تو مسکین چقدر بدبویی

گفت از عیب خویش بی‌خبری

زان ره از خلق، عیب می‌جویی

گفتن از زشترویی دگران

نشود باعث نکورویی

تو گمان می‌کنی که شاخ گلی

به صف سرو و لاله می‌رویی

یا که همبوی مشک تاتاری

یا ز ازهار باغ مینویی

خویشتن بی‌سبب بزرگ مکن

تو هم از ساکنان این کویی

ره ما گر کج است و ناهموار

تو خود این ره چگونه می‌پویی

در خود آن به که نیکتر نگری

اول آن به که عیب خود گویی

ما زبونیم و شوخ‌جامه و پست

تو چرا شوخ تن نمی‌شویی

شمارهٔ ۱۵۶ - نکوهش بی‌خبران

همای دید سوی ماکیان بقلعه و گفت

که این گروه، چه بی‌همت و تن آسانند

زبون مرغ شکاری و صید روباهند

رهین منت گندم فروش و دهقانند

چو طائران دگر، جمله را پر و بال است

چرا برای رهائی، پری نیفشانند

همی فتاده و مفتون دانه و آبند

همی نشسته و بر خوان ظلم مهمانند

جز این فضا، به فضای دگر نمیگردند

جز این بساط، بساط دگر نمیدانند

شدند جمع، تمامی بگرد مشتی دان

عجب گرسنه و درمانده و پریشانند

نه عاقلند، از آن دستگیر ایامند

نه زیر کند، از آن پای بند زندانند

زمانه، گردنشان را چنین نپیچاند

بجد و جهد، گر این حلقه را بپیچانند

هنوز بی‌خبرند از اساس نشو و نما

هنوز شیفتهٔ این بنا و بنیانند

بگفت، این همه دانستی و ندانستی

که این قبیله گرفتار دام انسانند

شکستگی و درافتادگی طبیعت ماست

ز بستن ره ما، خلق در نمی‌مانند

سوی بسیط زمین، گر تو را فتد گذری

درین شرار، ترا هم چو ما بسوزانند

ترازوی فلک، ای دوست، راستی نکند

گه موازنه، یاقوت و سنگ یکسانند

درین حصار، ز درماندگان چه کار آید

که زیرکان، همه در کار خویش حیرانند

چه حیله‌ها که درین دامهای تزویرند

چه رنگها که درین نقشهای الوانند

نهفته، سودگر دهر هر چه داشت فروخت

خبر نداد، گرانند یا که ارزانند

در آن زمان که نهادند پایهٔ هستی

قرار شد که زبردست را نرجانند

نداشتیم پر شوق، تا سبک بپریم

گمان مبر که در افتادگان، گرانجانند

درین صحیفه، چنان رمزها نوشت قضا

که هر چه بیش بدانند، باز نادانند

بکاخ دهر، که گه شیون است و گه شادی

بمیل گر ننشینی، بجبر بنشانند

ترا بر اوج بلندی، مرا سوی پستی

مباشران قضا، میزنند و میرانند

حدیث خویش چه گوئیم، چون نمیپرسند

حساب خود چه نویسیم، چون نمیخوانند

چه آشیان شما و چه بام کوته ما

همین بس است که یکروز، هر دو ویرانند

تفاوتی نبود در اصول نقص و کمال

کمالها همه انجام کار، نقصانند

به تیره روز مزن طعنه، کاندرین تقویم

نوشته شد که چنین روزها فراوانند

از آن کسیکه بگرداند چهره، شاهد بخت

عجب مدار، اگر خلق رو بگردانند

درین سفینه، کسانی که ناخدا شده‌اند

تمام عمر، گرفتار موج و طوفانند

ره وجود، به جز سنگلاخ عبرت نیست

فتادگان، خجل و رفتگان پشیمانند

شمارهٔ ۱۵۷ - نکوهش نکوهیده

جعل پیر گفت با انگشت

که سر و روی ما سیاه مکن

گفت، در خویش هم دمی بنگر

همه را سوی ما نگاه مکن

این سیاهی، سیاهی تن نیست

جاه مفروش و اشتباه مکن

با تو، رنگ تو هست تا هستی

زین مکان، خیره عزم راه مکن

سیه، ای بی‌خبر، سپید نشد

وقت شیرین خود تباه مکن

شمارهٔ ۱۵۸ - نوروز

سپیده‌دم، نسیمی روح پرور

وزید و کرد گیتی را معنبر

تو پنداری، ز فروردین و خرداد

بباغ و راغ، بد پیغام آور

برخسار و بتن، مشاطه کردار

عروسان چمن را بست زیور

گرفت از پای، بند سرو و شمشاد

سترد از چهره، گرد بید و عرعر

ز گوهر ریزی ابر بهاری

بسیط خاک شد پر لؤلؤ تر

مبارکباد گویان، در فکندند

درختان را بتارگ، سبز چادر

نماند اندر چمن یک شاخ، کانرا

نپوشاندند رنگین حله در بر

ز بس بشکفت گوناگون شکوفه

هوا گردید مشکین و معطر

بسی شد، بر فراز شاخساران

زمرد، همسر یاقوت احمر

بتن پوشید گل، استبرق سرخ

بسر بنهاد نرگس، افسر زر

بهاری لعبتان، آراسته چهر

بکردار پریرویان کشمر

چمن، با سوسن و ریحان منقش

زمین، چون صحف انگلیون مصور

در اوج آسمان، خورشید رخشان

گهی پیدا و دیگر گه مضمر

فلک، از پست رائیها مبرا

جهان، ز الوده کاریها مطهر

شمارهٔ ۱۵۹ - نهال آرزو

ای نهال آرزو، خوش زی که بار آورده‌ای

غنچه بی باد صبا، گل بی بهار آورده‌ای

باغبانان تو را، امسال سال خرمی است

زین همایون میوه، کز هر شاخسار آورده‌ای

شاخ و برگت نیکنامی، بیخ و بارت سعی و علم

این هنرها، جمله از آموزگار آورده‌ای

خرم آنکو وقت حاصل ارمغانی از تو برد

برگ دولت، زاد هستی، توش کار آورده‌ای

غنچه‌ای زین شاخه، ما را زیب دست و دامن است

همتی، ای خواهران، تا فرصت کوشیدن است

پستی نسوان ایران، جمله از بی دانشی است

مرد یا زن، برتری و رتبت از دانستن است

زین چراغ معرفت کامروز اندر دست ماست

شاهراه سعی و اقلیم سعادت، روشن است

به که هر دختر بداند قدر علم آموختن

تا نگوید کس، پسر هشیار و دختر کودن است

زن ز تحصیل هنر شد شهره در هر کشوری

بر نکرد از ما کسی زین خواب بیدردی سری

از چه نسوان از حقوق خویشتن بی‌بهره‌اند

نام این قوم از چه، دور افتاده از هر دفتری

دامن مادر، نخست آموزگار کودک است

طفل دانشور، کجا پرورده نادان مادری

با چنین درماندگی، از ماه و پروین بگذریم

گر که ما را باشد از فضل و ادب، بال و پری

شمارهٔ ۱۶۰ - نیکی دل

ای دل، اول قدم نیکدلان

با بد و نیک جهان، ساختن است

صفت پیشروان ره عقل

آز را پشت سر انداختن است

ای که با چرخ همی بازی نرد

بردن اینجا، همه را باختن است

اهرمن را بهوس، دست مبوس

کاندر اندیشهٔ تیغ آختن است

عجب از گمشدگان نیست، عجب

دیو را دیدن و نشناختن است

تو زبون تن خاکی و چو باد

توسن عمر تو، در تاختن است

دل ویرانه عمارت کردن

خوشتر از کاخ برافراختن است

شمارهٔ ۱۶۱ - هرچه باداباد

گفت با خاک، صبحگاهی باد

چون تو، کس تیره‌روزگار مباد

تو، پریشان ما و ما ایمن

تو، گرفتار ما و ما آزاد

همگی کودکان مهد منند

تیر و اسفند و بهمن و مراد

گه روم، آسیا بگردانم

گه بخرمن و زم، زمان حصاد

پیک فرخنده‌ای چو من سوی خلق

کوتوال سپهر نفرستاد

برگها را ز چهره شویم گرد

غنچه‌ها را شکفته دارم و شاد

من فرستم بباغ، در نوروز

مژده شادی و نوید مراد

گاه باشد که بیخ و بن بکنم

از چنار و صنوبر و شمشاد

شد ز نیروی من غبار و برفت

خاک جمشید و استخوان قباد

گه بباغم، گهی بدامن راغ

گاه در بلخ و گاه در بغداد

تو بدینگونه بد سرشت و زبون

من چنین سرفراز و نیک نهاد

گفت، افتادگی است خصلت من

اوفتادم، زمانه‌ام تا زاد

اندر آنجا که تیرزن گیتی است

ای خوش آنکس که تا رسید افتاد

همه، سیاح وادی عدمیم

منعم و بینوا و سفله و راد

سیل سخت است و پرتگاه مخوف

پایه سست است و خانه بی بنیاد

هر چه شاگردی زمانه کنی

نشوی آخر، ای حکیم استاد

رهروی را که دیو راهنماست

اندر انبان، چه توشه ماند و زاد

چند دل خوش کنی به هفته و ماه

چند گوئی ز آذر و خورداد

که، درین بحر فتنه غرق نگشت

که، درین چاه ژرف پا ننهاد

این معما، بفکر گفته نشد

قفل این راز را، کسی نگشاد

من و تو بنده‌ایم و خواجه یکی است

تو و ما را هر آنچه داد، او داد

هر چه معمار معرفت کوشید

نشد آباد، این خراب آباد

چون سپید و سیه، تبه شدنی است

چه تفاوت میان اصل و نژاد

چه توان خواست از مکاید دهر

چه توان کرد، هر چه باداباد

پتک ایام، نرم سازدمان

من اگر آهنم، تو گر پولاد

نزد گرگ اجل، چه بره، چه گرگ

پیش حکم قضا، چه خاک و چه باد

شمارهٔ ۱۶۲ - همنشین ناهموار

آب نالید، وقت جوشیدن

کاوخ از رنج دیگ و جور شرار

نه کسی میکند مرا یاری

نه رهی دارم از برای فرار

نه توان بود بردبار و صبور

نه فکندن توان ز پشت، این بار

خواری کس نخواستم هرگز

از چه رو، کرد آسمانم خوار

من کجا و بلای محبس دیگ

من کجا و چنین مهیب حصار

نشوم لحظه‌ای ز ناله خموش

نتوانم دمی گرفت قرار

از چه شد بختم، این چنین وارون

از چه شد کارم، این چنین دشوار

از چه در راه من فتاد این سنگ

از چه در پای من شکست این خار

راز گفتم ولی کسی نشنید

سوختم زار و ناله کردم زار

هر چه بر قدر خلق افزودم

خود شدم در نتیجه بیمقدار

از من اندوخت طرف باغ، صفا

رونق از من گرفت فصل بهار

یاد باد آن دمی که میشستم

چهرهٔ گل بدامن گلزار

یاد باد آنکه مرغزار، ز من

لاله‌اش پود و سبزه بودش تار

رستنیها تمام طفل منند

از گل و خار سرو و بید و چنار

وقتی از کار من شماری بود

از چه بیرونم این زمان ز شمار

چرخ، سعی مرا شمرد بهیچ

دهر، کار مرا نمود انکار

من، بیک جا، دمی نمی ماندم

ماندم اکنون چو نقش بر دیوار

من که بودم پزشک بیماران

آخر کار، خود شدم بیمار

من که هر رنگ شستم، از چه گرفت

روشن آئینهٔ دلم زنگار

نه صفائیم ماند در خاطر

نه فروغیم ماند بر رخسار

آتشم همنشین و دود ندیم

شعله‌ام همدم و شرارم یار

زین چنین روز، داشت باید ننگ

زین چنین کار داشت باید عار

هیچ دیدی ز کار درماند

کاردانی چو من، در آخر کار

باختم پاک تاب و جلوهٔ خویش

بسکه بر خاطرم نشست غبار

سوز ما را، کسی نگفت که چیست

رنج ما را، نخورد کس تیمار

با چنین پاکی و فروزانی

این چنینم کساد شد بازار

آخر، این آتشم بخار کند

بهوای عدم، روم ناچار

گفت آتش، از آنکه دشمن تست

طمع دوستی و لطف مدار

همنشین کسی که مست هوی ست

نشد، ای دوست، مردم هشیار

هر که در شوره‌زار، کشت کند

نبود از کار خویش، برخوردار

خام بودی تو خفته، زان آتش

کرد هنگام پختنت بیدار

در کنار من، از چه کردی جای

که ز دودت شود سیاه کنار

هر کجا آتش است، سوختن است

این نصیحت، بگوش جان بسپار

دهر ازین راهها زند بیحد

چرخ ازین کارها کند بسیار

نقش کار تو، چون نهان ماند

تا بود روزگار آینه‌دار

پردهٔ غیب را کسی نگشود

نکته‌ای کس نخواند زین اسرار

گرت اندیشه‌ای ز بدنامی است

منشین با رفیق ناهموار

عاقلان از دکان مهره‌فروش

نخریدند لؤلؤ شهوار

کس ز خنجر ندید، جز خستن

کس ز پیکان نخواست، جز پیکار

سالکان را چه کار با دیوان

طوطیان را چه کار با مردار

چند دعوی کنی، بکار گرای

هیچگه نیست گفته چون کردار

شمارهٔ ۱۶۳ - یاد یاران

ای جسم سیاه مومیائی

کو آنهمه عجب و خودنمائی

با حال سکوت و بهت، چونی

در عالم انزوا چرائی

آژنگ ز رخ نمیکنی دور

ز ابروی، گره نمیگشائی

معلوم نشد به فکر و پرسش

این راز که شاه یا گدائی

گر گمره و آزمند بودی

امروز چه شد که پارسائی

با ما و نه در میان مائی

وقتی ز غرور و شوق و شادی

پا بر سر چرخ می‌نهادی

بودی چو پرندگان، سبکروح

در گلشن و کوهسار و وادی

آن روز، چه رسم و راه بودت

امروز، نه سفله‌ای، نه رادی

پیکان قضا بسر خلیدت

چون شد که ز پا نیوفتادی

صد قرن گذشته و تو تنها

در گوشهٔ دخمه ایستادی

گوئی که ز سنگ خاره زادی

کردی ز کدام جام می نوش

کاین گونه شدی نژند و مدهوش

بر رهگذر که، دوختی چشم

ایام، ترا چه گفت در گوش

بند تو، که بر گشود از پای

بار تو، که برگرفت از دوش

در عالم نیستی، چه دیدی

کاینسان متحیری و خاموش

دست چه کسی، بدست بودت

از بهر که، باز کردی آغوش

دیری است که گشته‌ای فراموش

شاید که سمند مهر راندی

نانی بگرسنه‌ای رساندی

آفت زدهٔ حوادثی را

از ورطهٔ عجز وارهاندی

از دامن غرقه‌ای گرفتی

تا دامن ساحلش کشاندی

هر قصه که گفتنی است، گفتی

هر نامه که خواندنیست خواندی

پهلوی شکستگان نشستی

از پای فتاده را نشاندی

فرجام، چرا ز کار ماندی

گوئی بتو داده‌اند سوگند

کاین راز، نهان کنی به لبخند

این دست که گشته است پر چین

بودست چو شاخه‌ای برومند

کردست هزار مشکل آسان

بستست هزار عهد و پیوند

بنموده به گمرهی، ره راست

بگشوده ز پای بنده‌ای، بند

شاید که به بزمگاه فرعون

بگرفته و داده ساغری چند

کو دولت آن جهان خداوند

زان دم که تو خفته‌ای درین غار

گردنده سپهر، گشته بسیار

بس پاک دلان و نیک کاران

آلوده شدند و زشت کردار

بس جنگ، به آشتی بدل شد

بس صلح و صفا که گشت پیکار

بس زنگ که پاک شد به صیقل

بس آینه را گرفت زنگار

بس باز و تذرو را تبه کرد

شاهین عدم، بچنگ و منقار

ای یار، سخن بگوی با یار

ای مرده و کرده زندگانی

ای زندهٔ مرده، هیچ دانی

بس پادشهان و سرافرازان

بردند بخاک، حکمرانی

بس رمز ز دفتر سلیمان

خواندند به دیو، رایگانی

بگذشت چه قرنها، چه ایام

گه باغم و گه بشادمانی

بس کاخ بلند پایه، شد پست

اما تو بجای، همچنانی

بر قلعهٔ مرگ، مرزبانی

شداد نماند در شماری

با کار قضا نکرد کاری

نمرود و بلند برج بابل

شد خاک و برفت با غباری

مانا که ترا دلی پریشان

در سینه تپیده روزگاری

در راه تو، اوفتاده سنگی

در پای تو، در شکسته خاری

دزدیده، بچهرهٔ سیاهت

غلتیده سرشک انتظاری

در رهگذر عزیز یاری

شاید که ترا بروی زانو

جا داشته کودکی سخنگو

روزیش کشیده‌ای بدامن

گاهیش نشانده‌ای به پهلو

گه گریه و گاه خنده کرده

بوسیده گهت و سر گهی رو

یکبار، نهاده دل به بازی

یک لحظه، ترا گرفته بازو

گامی زده با تو کودکانه

پرسیده ز شهر و برج و بارو

در پای تو، هیچ مانده نیرو

گرد از رخ جان پاک رفتی

وین نکته ز غافلان نهفتی

اندرز گذشتگان شنیدی

حرفی ز گذشته‌ها نگفتی

از فتنه و گیر و دار، طاقی

با عبرت و بمی و بهت، جفتی

داد و ستد زمانه چون بود

ای دوست، چه دادی و گرفتی

اینجا اثری ز رفتگان نیست

چون شد که تو ماندی و نرفتی

چشم تو نگاه کرد و خفتی