شاهنامه فردوسی/ قسمت اول

داستان سیاوش - بخش 6

بخش ۱۶

چو خورشید برزد سر از کوهسار

بگسترد یاقوت بر جویبار

تهمتن همه خواسته گرد کرد

ببخشید یکسر به مردان مرد

خروش آمد و نالهٔ کرنای

تهمتن برانگیخت لشکر ز جای

نهادند سر سوی افراسیاب

همه رخ ز کین سیاوش پر آب

پس آگاهی آمد به پرخاشجوی

که رستم به توران در آورد روی

به پیران چنین گفت کایرانیان

بدی را ببستند یکسر میان

کنون بوم و بر جمله ویران شود

به کام دلیران ایران شود

کسی نزد رستم برد آگهی

ازین کودک شوم بی‌فرهی

هم آنگه برندش به ایران سپاه

یکی ناسزا برنهندش کلاه

نوندی برافگن هم اندر زمان

بر شوم پی‌زادهٔ بدگمان

که با مادر آن هر دو تن را به هم

بیارد بگوید سخن بیش و کم

نوندی بیامد ببردندشان

شدند آن دو بیچاره چون بیهشان

به نزدیک افراسیاب آمدند

پر از درد و تیمار و تاب آمدند

وز آن جایگه شاه توران زمین

بیاورد لشکر به دریای چین

تهمتن نشست از بر تخت اوی

به خاک اندر آمد سر بخت اوی

یکی داستانی بگفت از نخست

که پرمایه آنکس که دشمن نجست

چو بدخواه پیش آیدت کشته به

گر آواره از پیش برگشته به

از ایوان همه گنج او بازجست

بگفتند با او یکایک درست

غلامان و اسپ و پرستندگان

همان مایه‌ور خوب رخ بندگان

در گنج دینار و پرمایه تاج

همان گوهر و دیبه و تخت عاج

یکایک ز هر سو به چنگ آمدش

بسی گوهر از گنج گنگ آمدش

سپه سر به سر زان توانگر شدند

ابا یاره و تخت و افسر شدند

یکی طوس را داد زان تخت عاج

همان یاره و طوق و منشور چاچ

ورا گفت هر کس که تاب آورد

وگر نام افراسیاب آورد

همانگه سرش را ز تن دور کن

ازو کرگسان را یکی سور کن

کسی کاو خرد جوید و ایمنی

نیازد سوی کیش آهرمنی

چو فرزند باید که داری به ناز

ز رنج ایمن از خواسته بی‌نیاز

تو درویش را رنج منمای هیچ

همی داد و بر داد دادن بسیچ

که گیتی سپنجست و جاوید نیست

فری برتر از فر جمشید نیست

سپهر بلندش به پا آورید

جهان را جزو کدخدا آورید

یکی تاج پرگوهر شاهوار

دو تا یاره و طوق با گوشوار

سپیجاب و سغدش به گودرز داد

بسی پند و منشور آن مرز داد

ستودش فراوان و کرد آفرین

که چون تو کسی نیست ز ایران زمین

بزرگی و فر و بلندی و داد

همان بزم و رزم از تو داریم یاد

ترا با هنر گوهرست و خرد

روانت همی از تو رامش برد

روا باشد ار پند من بشنوی

که آموزگار بزرگان توی

سپیجاب تا آب گلزریون

ز فرمان تو کس نیاید برون

فریبرز کاووس را تاج زر

فرستاد و دینار و تخت و کمر

بدو گفت سالار و مهتر توی

سیاووش رد را برادر توی

میان را به کین برادر ببند

ز فتراک مگشای بند کمند

به چین و ختن اندرآور سپاه

به هر جای از دشمنان کینه‌خواه

میاسای از کین افراسیاب

ز تن دور کن خورد و آرام و خواب

به ماچین و چین آمد این آگهی

که بنشست رستم به شاهنشهی

همه هدیه ها ساختند و نثار

ز دینار و ز گوهر شاهوار

تهمتن به جان داد زنهارشان

بدید آن روانهای بیدارشان

وزان پس بنخچیر با یوز و باز

برآمد برین روزگاری دراز

چنان بد که روزی زواره برفت

به نخچیر گوران خرامید تفت

یکی ترک تا باشدش رهنمای

به پیش اندر افگند و آمد بجای

یکی بیشه دید اندران پهن دشت

که گفتی برو بر نشاید گذشت

ز بس بوی و بس رنگ و آب روان

همی نو شد از باد گفتی روان

پس آن ترک خیره زبان برگشاد

به پیش زواره همی کرد یاد

که نخچیرگاه سیاوش بد این

برین بود مهرش به توران زمین

بدین جایگه شاد و خرم بدی

جز ایدر همه جای با غم بدی

زواره چو بشنید زو این سخن

برو تازه شد روزگار کهن

چو گفتار آن ترکش آمد به گوش

ز اسپ اندر افتاد و زو رفت هوش

یکی باز بودش به چنگ اندرون

رها کرد و مژگان شدش جوی خون

رسیدند یاران لشکر بدوی

غمی یافتندش پر از آب روی

گرفتند نفرین بران رهنمای

به زخمش فگندند هر یک ز پای

زواره یکی سخت سوگند خورد

فرو ریخت از دیدگان آب زرد

کزین پس نه نخچیر جویم نه خواب

نپردازم از کین افراسیاب

نمانم که رستم برآساید ایچ

همی کینه را کرد باید بسیچ

همانگه چو نزد تهمتن رسید

خروشید چون روی او را بدید

بدو گفت کایدر به کین آمدیم

و گر لب پر از آفرین آمدیم

چو یزدان نیکی دهش زور داد

از اختر ترا گردش هور داد

چرا باید این کشور آباد ماند

یکی را برین بوم و بر شاد ماند

فرامش مکن کین آن شهریار

که چون او نبیند دگر روزگار

برانگیخت آن پیلتن را ز جای

تهمتن هم آن کرد کاو دید رای

همان غارت و کشتن اندر گرفت

همه بوم و بر دست بر سر گرفت

ز توران زمین تا به سقلاب و روم

نماندند یک مرز آباد بوم

همی سر بریدند برنا و پیر

زن و کودک خرد کردند اسیر

برین گونه فرسنگ بیش از هزار

برآمد ز کشور سراسر دمار

هرآنکس که بد مهتری با گهر

همه پیش رفتند بر خاک سر

که بیزار گشتیم ز افراسیاب

نخواهیم دیدار او را به خواب

ازان خون که او ریخت بر بیگناه

کسی را نبود اندر آن روی راه

کنون انجمن گر پراگنده‌ایم

همه پیش تو چاکر و بنده‌ایم

چو چیره شدی بیگنه خون مریز

مکن چنگ گردون گردنده تیز

ندانیم ماکان جفاگر کجاست

به ابرست گر در دم اژدهاست

چو بشنید گفتار آن انجمن

بپیچید بینادل پیلتن

سوی مرز قچغار باشی براند

سران سپه را سراسر بخواند

شدند انجمن پیش او بخردان

بزرگان و کارآزموده ردان

که کاووس بی‌دست و بی فر و پای

نشستست بر تخت بی‌رهنمای

گر افراسیاب از رهی بی‌درنگ

یکی لشکر آرد به ایران به جنگ

بیابد بران پیر کاووس دست

شود کام و آرام ما جمله پست

یکایک همه فام کین توختیم

همه شهر آباد او سوختیم

کجا سالیان اندر آمد به شش

که نگذشت بر ما یکی روز خوش

کنون نزد آن پیر خسرو شویم

چو رزم اندر آید همه نو شویم

چو دل بر نهی بر سرای کهن

کند ناز و ز تو بپوشد سخن

تهمتن بران گشت همداستان

که فرخنده موبد زد این داستان

چنین گفت خرم دل رهنمای

که خوبی گزین زین سپنجی سرای

بنوش و بناز و بپوش و بخور

ترا بهره اینست زین رهگذر

سوی آز منگر که او دشمنست

دلش بردهٔ جان آهرمنست

نگه کن که در خاک جفت تو کیست

برین خواسته چند خواهی گریست

تهمتن چو بشنید شرم آمدش

برفتن یکی رای گرم آمدش

نگه کرد ز اسپان به هر سو گله

که بودند بر دشت ترکان یله

غلام و پرستندگان ده هزار

بیاورد شایستهٔ شهریار

همان نافهٔ مشک و موی سمور

ز در سپید و ز کیمال بور

به رنگ و به بوی و به دیبا و زر

شد آراسته پشت پیلان نر

ز گستردنیها و از بیش و کم

ز پوشیدنیها و گنج و درم

ز گنج سلیح و ز تاج و ز تخت

به ایران کشیدند و بربست رخت

ز توران سوی زابلستان کشید

به نزدیک فرخنده دستان کشید

سوی پارس شد طوس و گودرز و گیو

سپاهی چنان نامبردار و نیو

نهادند سر سوی شاه جهان

همه نامداران فرخ نهان

وزان پس چو بشنید افراسیاب

که بگذشت رستم بران روی آب

شد از باختر سوی دریای گنگ

دلی پر ز کینه سری پر ز جنگ

همه بوم زیر و زبر کرده دید

مهان کشته و کهتران برده دید

نه اسپ و نه گنج و نه تاج و نه تخت

نه شاداب در باغ برگ درخت

جهانی به آتش برافروخته

همه کاخها کنده و سوخته

ز دیده ببارید خونابه شاه

چنین گفت با مهتران سپاه

که هر کس که این را فرامش کند

همی جان بیدار خامش کند

همه یک به یک دل پر از کین کنید

سپر بستر و تیغ بالین کنید

به ایران سپه رزم و کین آوریم

به نیزه خور اندر زمین آوریم

به یک رزم اگر باد ایشان بجست

نباید چنین کردن اندیشه پست

برآراست بر هر سوی تاختن

ندید ایچ هنگام پرداختن

همی سوخت آباد بوم و درخت

به ایرانیان بر شد آن کار سخت

ز باران هوا خشک شد هفت سال

دگرگونه شد بخت و برگشت حال

شد از رنج و سختی جهان پر نیاز

برآمد برین روزگار دراز

بخش ۱۷

چنان دید گودرز یک شب به خواب

که ابری برآمد ز ایران پرآب

بر آن ابر باران خجسته سروش

به گودرز گفتی که بگشای گوش

چو خواهی که یابی ز تنگی رها

وز این نامور ترک نر اژدها

به توران یکی نامداری نو است

کجا نام آن شاه کیخسرو است

ز پشت سیاوش یکی شهریار

هنرمند و از گوهر نامدار

از این تخمه از گوهر کیقباد

ز مادر سوی تور دارد نژاد

چو آید به ایران پی فرخش

ز چرخ آنچه پرسد دهد پاسخش

میان را ببندد به کین پدر

کند کشور تور زیر و زبر

به دریای قلزم به جوش آرد آب

نخارد سر از کین افراسیاب

همه ساله در جوشن کین بود

شب و روز در جنگ بر زین بود

ز گردان ایران و گردنکشان

نیابد جز از گیو از او کس نشان

چنین است فرمان گردان سپهر

بدو دارد از داد گسترده مهر

چو از خواب گودرز بیدار شد

نیایش کنان پیش دادار شد

بمالید بر خاک ریش سپید

ز شاه جهاندار شد پرامید

چو خورشید پیدا شد از پشت زاغ

برآمد به کردار زرین چراغ

سپهبد نشست از بر تخت عاج

بیاراست ایوان به کرسی ساج

پر اندیشه مر گیو را پیش خواند

وز آن خواب چندی سخنها براند

بدو گفت فرخ پی و روز تو

همان اختر گیتی افروز تو

تو تا زادی از مادر پاکدین

پر از آفرین شد سراسر زمین

به فرمان یزدان خجسته سروش

مرا روی بنمود در خواب دوش

نشسته بر ابری پر از باد و نم

بشستی جهان را سراسر ز غم

مرا دید و گفت این همه غم چراست

جهانی پر از کین و بی‌نم چراست

ازیرا که بی‌فر و برزست شاه

ندارد همی راه شاهان نگاه

چو کیخسرو آید ز توران زمین

سوی دشمنان افگند رنج و کین

نبیند کس او را ز گردان نیو

مگر نامور پور گودرز گیو

چنین کرد بخشش سپهر بلند

که از تو گشاید غم و رنج بند

همی نام جستی میان دو صف

کنون نام جاویدت آمد به کف

که تا در جهان مردم است و سخن

چنین نام هرگز نگردد کهن

زمین را همان با سپهر بلند

به دست تو خواهد گشادن ز بند

به رنج است گنج و به نام است رنج

همانا که نامت به آید ز گنج

اگر جاودانه نمانی به جای

همی نام به زین سپنجی سرای

جهان را یکی شهریار آوری

درخت وفا را به بار آوری

بدو گفت گیو ای پدر بنده‌ام

بکوشم به رای تو تا زنده‌ام

خریدارم این را گر آید به جای

به فرخنده نام و پی رهنمای

به ایوان شد و ساز رفتن گرفت

ز خواب پدر مانده اندر شگفت

چو خورشید رخشنده آمد پدید

زمین شد به سان گل شنبلید

بیامد کمربسته گیو دلیر

یکی بارکش بادپایی به زیر

به گودرز گفت ای جهان پهلوان

دلیر و سرافراز و روشن روان

کمندی و اسپی مرا یار بس

نشاید کشیدن بدان مرز کس

چو مردم برم خواستار آیدم

از آن پس مگر کارزار آیدم

مرا دشت و کوه است یک چند جای

مگر پیشم آید یکی رهنمای

به پیروزبخت جهان پهلوان

نیایم جز از شاد و روشن روان

تو مر بیژن خرد را در کنار

بپرور نگهدارش از روزگار

ندانم که دیدار باشد جز این

که داند چنین جز جهان آفرین

تو پدرود باش و مرا یاد دار

روان را ز درد من آزاد دار

چو شویی ز بهر پرستش رخان

به من بر جهان آفرین را بخوان

مگر باشدم دادگر رهنمای

به نزدیک آن نامور کدخدای

به فرمان بیاراست آمد برون

پدر دل پر از درد و رخ پر ز خون

پدر پیر سر بود و برنا دلیر

دهن جنگ را باز کرده چو شیر

ندانست کاو باز بیند پسر

ز رفتن دلش بود زیر و زبر

بخش ۱۸

بسا رنجها کز جهان دیده‌اند

ز بهر بزرگی پسندیده‌اند

سرانجام بستر جز از خاک نیست

از او بهره زهر است و تریاک نیست

چو دانی که ایدر نمانی دراز

به تارک چرا بر نهی تاج آز

همان آز را زیر خاک آوری

سرش را سر اندر مغاک آوری

ترا زین جهان شادمانی بس است

کجا رنج تو بهر دیگر کس است

تو رنجی و آسان دگر کس خورد

سوی گور و تابوت تو ننگرد

بر او نیز شادی سرآید همی

سرش زیر گرد اندر آید همی

ز روز گذر کردن اندیشه کن

پرستیدن دادگر پیشه کن

بترس از خدا و میازار کس

ره رستگاری همین است و بس

کنون ای خردمند بیدار دل

مشو در گمان پای درکش ز گل

ترا کردگار است پروردگار

توی بنده و کردهٔ کردگار

چو گردن به اندیشه زیر آوری

ز هستی مکن پرسش و داوری

نشاید خور و خواب با آن نشست

که خستو نباشد به یزدان که هست

دلش کور باشد سرش بی‌خرد

خردمندش از مردمان نشمرد

ز هستی نشان است بر آب و خاک

ز دانش منش را مکن در مغاک

توانا و دانا و دارنده اوست

خرد را و جان را نگارنده اوست

جهان آفرید و مکان و زمان

پی پشهٔ خرد و پیل گران

چو سالار ترکان به دل گفت من

به بیشی برآرم سر از انجمن

چنان شاهزاده جوان را بکشت

ندانست جز گنج و شمشیر پشت

هم از پشت او روشن کردگار

درختی برآورد یازان به بار

که با او بگفت آن که جز تو کس است

که اندر جهان کردگار او بس است

خداوند خورشید و کیوان و ماه

کز اوی است پیروزی و دستگاه

خداوند هستی و هم راستی

نخواهد ز تو کژی و کاستی

جز از رای و فرمان او راه نیست

خور و ماه از این دانش آگاه نیست

پسر را بفرمود گودرز پیر

به توران شدن کار را ناگزیر

به فرمان او گیو بسته میان

بیامد به کردار شیر ژیان

همی تاخت تا مرز توران رسید

هر آن کس که در راه تنها بدید

زبان را به ترکی بیاراستی

ز کیخسرو از وی نشان خواستی

چو گفتی ندارم ز شاه آگهی

تنش را ز جان زود کردی تهی

به خم کمندش بیاویختی

سبک از برش خاک بربیختی

بدان تا نداند کسی راز او

همان نشنود نام و آواز او

یکی را همی برد با خویشتن

ورا رهنمون بود زآن انجمن

همی رفت بیدار با او به راه

بر او راز نگشاد تا چندگاه

بدو گفت روزی که اندر جهان

سخن پرسم از تو یکی در نهان

گر ایدون که یابم ز تو راستی

بشویی به دانش دل از کاستی

ببخشم ترا هرچه خواهی ز من

ندارم دریغ از تو پرمایه تن

چنین داد پاسخ که دانش بس است

ولیکن پراگنده با هر کس است

اگر زآن که پرسیم هست آگهی

ز پاسخ زبان را نیابی تهی

بدو گفت کیخسرو اکنون کجاست

بباید به من برگشادنت راست

چنین داد پاسخ که نشنیده‌ام

چنین نام هرگز نپرسیده‌ام

چو پاسخ چنین یافت از رهنمون

بزد تیغ و انداختش سرنگون

به توران همی رفت چون بیهشان

مگر یابد از شاه جایی نشان

چنین تا برآمد بر این هفت سال

میان سوده از تیغ و بند دوال

خورش گور و پوشش هم از چرم گور

گیا خوردن باره و آب شور

همی گشت گرد بیابان و کوه

به رنج و به سختی و دور از گروه

چنان بد که روزی پراندیشه بود

به پیشش یکی بارور بیشه بود

بدان مرغزار اندر آمد دژم

جهان خرم و مرد را دل به غم

زمین سبز و چشمه پر از آب دید

همی جای آرامش و خواب دید

فرود آمد و اسپ را برگذاشت

بخفت و همی بر دل اندیشه داشت

همی گفت مانا که دیو پلید

بر پهلوان بد که آن خواب دید

ز کیخسرو ایدر نبینم نشان

چه دارم همی خویشتن را کشان

کنون گر به رزم‌اند یاران من

به بزم اندرون غمگساران من

یکی نامجوی و یکی شادروز

مرا بخت بر گنبد افشاند گوز

همی برفشانم به خیره روان

خمیدست پشتم چو خم کمان

همانا که خسرو ز مادر نزاد

وگر زاد دادش زمانه به باد

ز جستن مرا رنج و سختیست بهر

انوشه کسی کاو بمیرد به زهر

سرش پر ز غم گرد آن مرغزار

همی گشت شه را کنان خواستار

یکی چشمه‌ای دید تابان ز دور

یکی سرو بالا دل آرام پور

یکی جام پر می گرفته به چنگ

به سر بر زده دستهٔ بوی و رنگ

ز بالای او فرهٔ ایزدی

پدید آمد و رایت بخردی

تو گفتی منوچهر بر تخت عاج

نشستست بر سر ز پیروزه تاج

همی بوی مهر آمد از روی او

همی زیب تاج آمد از موی او

به دل گفت گیو این به جز شاه نیست

چنین چهره جز در خور گاه نیست

پیاده بدو تیز بنهاد روی

چو تنگ اندر آمد گو شاه‌جوی

گره سست شد بر در رنج او

پدید آمد آن نامور گنج او

چو کیخسرو از چشمه او را بدید

بخندید و شادان دلش بردمید

به دل گفت کاین گرد جز گیو نیست

بدین مرز خود زین نشان نیو نیست

مرا کرد خواهد همی خواستار

به ایران برد تا کند شهریار

چو آمد برش گیو بردش نماز

بدو گفت کای نامور سرفراز

بر آنم که پور سیاوش توی

ز تخم کیانی و کیخسروی

چنین داد پاسخ ورا شهریار

که تو گیو گودرزی ای نامدار

بدو گفت گیو ای سر راستان

ز گودرز با تو که زد داستان

ز کشواد و گیوت که داد آگهی

که با خرمی بادی و فرهی

بدو گفت کیخسرو ای شیر مرد

مرا مادر این از پدر یاد کرد

که از فر یزدان گشادی سخن

بدانگه که اندرزش آمد به بن

همی گفت با نامور مادرم

کز ایدر چه آید ز بد بر سرم

سرانجام کیخسرو آید پدید

بجا آورد بندها را کلید

بدانگه که گردد جهاندار نیو

ز ایران بیاید سرافراز گیو

مر او را سوی تخت ایران برد

بر نامداران و شیران برد

جهان را به مردی به پای آورد

همان کین ما را به جای آورد

بدو گفت گیو ای سر سرکشان

ز فر بزرگی چه داری نشان

نشان سیاوش پدیدار بود

چو بر گلستان نقطهٔ قار بود

تو بگشای و بنمای بازو به من

نشان تو پیداست بر انجمن

برهنه تن خویش بنمود شاه

نگه کرد گیو آن نشان سیاه

که میراث بود از گه کیقباد

درستی بدان بد کیان را نژاد

چو گیو آن نشان دید بردش نماز

همی ریخت آب و همی گفت راز

گرفتش به بر شهریار زمین

ز شادی بر او بر گرفت آفرین

از ایران بپرسید و ز تخت و گاه

ز گودرز وز رستم نیک‌خواه

بدو گفت گیو ای جهاندار کی

سرافراز و بیدار و فرخنده پی

جهاندار دارندهٔ خوب و زشت

مرا گر نمودی سراسر بهشت

همان هفت کشور به شاهنشهی

نهاده بزرگی و تاج مهی

نبودی دل من بدین خرمی

که روی تو دیدم به توران زمی

که داند به گیتی که من زنده‌ام

به خاکم و گر بآتش افگنده‌ام

سپاس از جهاندار کاین رنج سخت

به شادی و خوبی سرآورد بخت

برفتند زآن بیشه هر دو به راه

بپرسید خسرو ز کاووس شاه

وزآن هفت ساله غم و درد او

ز گستردن و خواب وز خورد او

همی گفت با شاه یکسر سخن

که دادار گیتی چه افگند بن

همان خواب گودرز و رنج دراز

خور و پوشش و درد و آرام و ناز

ز کاووس کش سال بفگند فر

ز درد پسر گشت بی پای و پر

ز ایران پراکنده شد رنگ و بوی

سراسر به ویرانی آورد روی

دل خسرو از درد و رنجش بسوخت

به کردار آتش رخش برفروخت

بدو گفت کاکنون ز رنج دراز

ترا بردهد بخت آرام و ناز

مرا چون پدر باش و با کس مگوی

ببین تا زمانه چه آرد به روی

سپهبد نشست از بر اسپ گیو

پیاده همی رفت بر پیش نیو

یکی تیغ هندی گرفته به چنگ

هر آن کس که پیش آمدی بی‌درنگ

زدی گیو بیدار دل گردنش

به زیر گل و خاک کردی تنش

برفتند سوی سیاووش گرد

چو آمد دو تن را دل و هوش گرد

فرنگیس را نیز کردند یار

نهانی بر آن بر نهادند کار

که هر سه به راه اندر آرند روی

نهان از دلیران پرخاشجوی

فرنگیس گفت ار درنگ آوریم

جهان بر دل خویش تنگ آوریم

از این آگهی یابد افراسیاب

نسازد به خورد و نیازد به خواب

بیاید به کردار دیو سپید

دل از جان شیرین شود ناامید

یکی را ز ما زنده اندر جهان

نبیند کسی آشکار و نهان

جهان پر ز بدخواه و پردشمن است

همه مرز ما جای آهرمن است

تو ای بافرین شاه فرزند من

نگر تا نیوشی یکی پند من

که گر آگهی یابد آن مرد شوم

برانگیزد آتش ز آباد بوم

یکی مرغزارست ز ایدر نه دور

به یکسو ز راه سواران تور

همان جویبار است و آب روان

که از دیدنش تازه گردد روان

تو بر گیر زین و لگام سیاه

برو سوی آن مرغزاران پگاه

چو خورشید بر تیغ گنبد شود

گه خواب و خورد سپهبد شود

گله هرچه هست اندر آن مرغزار

به آبشخور آید سوی جویبار

به بهزاد بنمای زین و لگام

چو او رام گردد تو بگذار گام

چو آیی برش نیک بنمای چهر

بیارای و ببسای رویش به مهر

سیاوش چو گشت از جهان ناامید

بر او تیره شد روی روز سپید

چنین گفت شبرنگ بهزاد را

که فرمان مبر ز این سپس باد را

همی باش بر کوه و در مرغزار

چو کیخسرو آید ترا خواستار

ورا بارگی باش و گیتی بکوب

ز دشمن زمین را به نعلت بروب

نشست از بر اسپ سالار نیو

پیاده همی رفت بر پیش گیو

بدان تند بالا نهادند روی

چنان چون بود مردم چاره‌جوی

فسیله چو آمد به تنگی فراز

بخوردند سیراب و گشتند باز

نگه کرد بهزاد و کی را بدید

یکی باد سرد از جگر برکشید

بدید آن نشست سیاوش پلنگ

رکیب دراز و جناغ خدنگ

همی داشت در آبخور پای خویش

از آنجا که بد دست ننهاد پیش

چو کیخسرو او را به آرام یافت

بپویید و با زین سوی او شتافت

بمالید بر چشم او دست و روی

بر و یال ببسود و بشخود موی

لگامش بدو داد و زین بر نهاد

بسی از پدر کرد با درد یاد

چو بنشست بر باره بفشارد ران

برآمد ز جا آن هیون گران

به کردار باد هوا بردمید

بپرید وز گیو شد ناپدید

غمی شد دل گیو و خیره بماند

بدان خیرگی نام یزدان بخواند

همی گفت کآهرمن چاره‌جوی

یکی بارگی گشت و بنمود روی

کنون جان خسرو شد و رنج من

همین رنج بد در جهان گنج من

چو یک نیمه ببرید زآن کوه شاه

گران کرد باز آن عنان سیاه

همی بود تا پیش او رفت گیو

چنین گفت بیدار دل شاه نیو

که شاید که اندیشهٔ پهلوان

کنم آشکارا به روشن روان

بدو گفت گیو ای شه سرفراز

سزد کآشکارا بود بر تو راز

تو از ایزدی فر و برز کیان

به موی اندر آیی ببینی میان

بدو گفت زین اسپ فرخ نژاد

یکی بر دل اندیشه آمدت یاد

چنین بود اندیشهٔ پهلوان

که اهریمن آمد برِ این جوان

کنون رفت و رنج مرا باد کرد

دل شاد من سخت ناشاد کرد

ز اسپ اندر آمد جهاندیده گیو

همی آفرین خواند بر شاه نیو

که روز و شبان بر تو فرخنده باد

سر بدسگالان تو کنده باد

که با برز و اورندی و رای و فر

ترا داد داور هنر با گهر

ز بالا به ایوان نهادند روی

پراندیشه مغز و روان راه‌جوی

چو نزد فرنگیس رفتند باز

سخن رفت چندی ز راه دراز

بدان تا نهانی بود کارشان

نباشد کسی آگه از رازشان

فرنگیس چون روی بهزاد دید

شد از آب دیده رخش ناپدید

دو رخ را به یال و برش بر نهاد

ز درد سیاوش بسی کرد یاد

چو آب دو دیده پراگنده کرد

سبک سر سوی گنج آگنده کرد

به ایوان یکی گنج بودش نهان

نبد زآن کسی آگه اندر جهان

یکی گنج آگنده دینار بود

زره بود و یاقوت بسیار بود

همان گنج گوپال و برگستوان

همان خنجر و تیغ و گرز گران

در گنج بگشاد پیش پسر

پر از خون رخ از درد خسته جگر

چنین گفت با گیو کای برده رنج

ببین تا ز گوهر چه خواهی ز گنج

ز دینار وز گوهر شاهوار

ز یاقوت وز تاج گوهرنگار

ببوسید پیشش زمین پهلوان

بدو گفت کای مهتر بانوان

همه پاسبانیم و گنج آن تست

فدی کردن جان و رنج آن تست

زمین از تو گردد بهار بهشت

سپهر از تو زاید همی خوب و زشت

جهان پیش فرزند تو بنده باد

سر بدسگالانش افگنده باد

چو افتاد بر خواسته چشم گیو

گزین کرد درع سیاووش نیو

ز گوهر که پرمایه‌تر یافتند

ببردند چندان که برتافتند

همان ترگ و پرمایه برگستوان

سلیحی که بود از در پهلوان

سر گنج را شاه کرد استوار

به راه بیابان برآراست کار

چو این کرده شد برنهادند زین

بر آن بادپایان باآفرین

فرنگیس ترگی به سر بر نهاد

برفتند هر سه به کردار باد

سران سوی ایران نهادند گرم

نهانی چنان چون بود نرم نرم

بشد شهر یکسر پر از گفت و گوی

که خسرو به ایران نهادست روی

نماند این سخن یک زمان در نهفت

کس آمد به نزدیک پیران بگفت

که آمد ز ایران سرافراز گیو

به نزدیک بیدار دل شاه نیو

سوی شهر ایران نهادند روی

فرنگیس و شاه و گو جنگ‌جوی

چو بشنید پیران غمی گشت سخت

بلرزید بر سان برگ درخت

ز گردان گزین کرد کلباد را

چو نستیهن و گرد پولاد را

بفرمود تا ترک سیصد سوار

برفتند تازان بر آن کارزار

سر گیو بر نیزه سازید گفت

فرنگیس را خاک باید نهفت

ببندید کیخسرو شوم را

بد اختر پی او بر و بوم را

سپاهی بر این گونه گرد و جوان

برفتند بیدار دو پهلوان

فرنگیس با رنج دیده پسر

به خواب اندر آورده بودند سر

ز پیمودن راه و رنج شبان

جهانجوی را گیو بد پاسبان

دو تن خفته و گیو با رنج و خشم

به راه سواران نهاده دو چشم

به برگستوان اندرون اسپ گیو

چنان چون بود ساز مردان نیو

زره در بر و بر سرش بود ترگ

دل ارغنده و تن نهاده به مرگ

چو از دور گرد سپه را بدید

بزد دست و تیغ از میان برکشید

خروشی برآورد بر سان ابر

که تاریک شد مغز و چشم هژبر

میان سواران بیامد چو گرد

ز پرخاش او خاک شد لاژورد

زمانی به خنجر زمانی به گرز

همی ریخت آهن ز بالای برز

از آن زخم گوپال گیو دلیر

سران را همی شد سر از جنگ سیر

دل گیو خندان شد از زور خشم

که چون چشمه بودیش دریا به چشم

از آن پس گرفتندش اندر میان

چنان لشکری همچو شیر ژیان

ز نیزه نیستان شد آوردگاه

بپوشید دیدار خورشید و ماه

غمی شد دل شیر در نیستان

ز خون نیستان کرد چون میستان

از ایشان بیفگند بسیار گیو

ستوه آمدند آن سواران ز نیو

به نستیهن گرد کلباد گفت

که این کوه خاراست نه یال و سفت

همه خسته و بسته گشتند باز

به نزدیک پیران گردن فراز

همه غار و هامون پر از کشته بود

ز خون خاک چون ارغوان گشته بود

چو نزدیک کیخسرو آمد دلیر

پر از خون بر و چنگ بر سان شیر

بدو گفت کای شاه دل شاد دار

خرد را ز اندیشه آزاد دار

یکی لشکر آمد بر ما به جنگ

چو کلباد و نستیهن تیز چنگ

چنان بازگشتند آن کس که زیست

که بر یال و برشان بباید گریست

گذشته ز رستم به ایران سوار

ندانم که با من کند کارزار

از او شاد شد خسرو پاک‌دین

ستودش فراوان و کرد آفرین

بخوردند چیزی کجا یافتند

سوی راه بی راه بشتافتند

چو ترکان به نزدیک پیران شدند

چنان خسته و زار و گریان شدند

برآشفت پیران به کلباد گفت

که چونین شگفتی نشاید نهفت

چه کردید با گیو و خسرو کجاست

سخن بر چه سان است برگوی راست

بدو گفت کلباد کای پهلوان

به پیش تو گر برگشایم زبان

که گیو دلاور به گردان چه کرد

دلت سیر گردد به دشت نبرد

فراوان به لشکر مرا دیده‌ای

نبرد مرا هم پسندیده‌ای

همانا که گوپال بیش از هزار

گرفتی ز دست من آن نامدار

سرش ویژه گفتی که سندان شدست

بر و ساعدش پیل دندان شدست

من آورد رستم بسی دیده‌ام

ز جنگ آوران نیز بشنیده‌ام

به زخمش ندیدم چنین پایدار

نه در کوشش و پیچش کارزار

همی هر زمان تیز و جوشان بدی

به نوی چو پیلی خروشان بدی

برآشفت پیران بدو گفت بس

که ننگ است از این یاد کردن به کس

نه از یک سوار است چندین سخن

تو آهنگ آورد مردان مکن

تو رفتی و نستیهن نامور

سپاهی به کردار شیران نر

کنون گیو را ساختی پیل مست

میان یلان گشت نام تو پست

چو ز این یابد افراسیاب آگهی

بیندازد آن تاج شاهنشهی

که دو پهلوان دلیر و سوار

چنین لشکری از در کارزار

ز پیش سواری نمودید پشت

بسی از دلیران ترکان بکشت

گواژه بسی باشدت با فسوس

نه مرد نبردی و گوپال و کوس

بخش ۱۹

سواران گزین کرد پیران هزار

همه جنگجوی و همه نامدار

بدیشان چنین گفت پیران که زود

عنان تگاور بباید بسود

شب و روز رفتن چو شیر ژیان

نباید گشادن به ره بر میان

که گر گیو و خسرو به ایران شوند

زنان اندر ایران چه شیران شوند

نماند برین بوم و بر خاک و آب

وزین داغ دل گردد افراسیاب

به گفتار او سر برافراختند

شب و روز یکسر همی تاختند

نجستند روز و شب آرام و خواب

وزین آگهی شد به افراسیاب

چنین تا بیامد یکی ژرف رود

سپه شد پراگنده چون تار و پود

بنش ژرف و پهناش کوتاه بود

بدو بر به رفتن دژآگاه بود

نشسته فرنگیس بر پاس گاه

به دیگر کران خفته بد گیو و شاه

فرنگیس زان جایگه بنگرید

درفش سپهدار توران بدید

دوان شد بر گیو و آگاه کرد

بران خفتگان خواب کوتاه کرد

بدو گفت کای مرد با رنج خیز

که آمد ترا روزگار گریز

ترا گر بیابند بیجان کنند

دل ما ز درد تو پیچان کنند

مرا با پسر دیده گردد پرآب

برد بسته تا پیش افراسیاب

وزان پس ندانم چه آید گزند

نداند کسی راز چرخ بلند

بدو گفت گیو ای مه بانوان

چرا رنجه کردی بدینسان روان

تو با شاه برشو به بالای تند

ز پیران و لشکر مشو هیچ کند

جهاندار پیروز یار منست

سر اختر اندر کنار منست

بدوگفت کیخسرو ای رزمساز

کنون بر تو بر کار من شد دراز

ز دام بلا یافتم من رها

تو چندین مشو در دم اژدها

به هامون مرارفت باید کنون

فشاندن به شمشیر بر شید خون

بدو گفت گیو ای شه سرفراز

جهان را به نام تو آمد نیاز

پدر پهلوانست و من پهلوان

به شاهی نپیچیم جان و روان

برادر مرا هست هفتاد و هشت

جهان شد چو نام تو اندر گذشت

بسی پهلوانست شاه اندکی

چه باشد چو پیدا نباشد یکی

اگر من شوم کشته دیگر بود

سر تاجور باشد افسر بود

اگر تو شوی دور از ایدر تباه

نبینم کسی از در تاج و گاه

شود رنج من هفت ساله به باد

دگر آنک ننگ آورم بر نژاد

تو بالا گزین و سپه را ببین

مرا یاد باشد جهان آفرین

بپوشید درع و بیامد چو شیر

همان باره دستکش را به زیر

ازین سوی شه بود ز آنسو سپاه

میانچی شده رود و بر بسته راه

چو رعد بهاران بغرید گیو

ز سالار لشکر همی جست نیو

چو بشنید پیرانش دشنام داد

بدو گفت کای بد رگ دیوزاد

چو تنها بدین رزمگاه آمدی

دلاور به پیش سپاه آمدی

کنون خوردنت نوک ژوپین بود

برت را کفن چنگ شاهین بود

اگر کوه آهن بود یک سوار

چو مور اندر آید به گردش هزار

شود خیره سر گرچه خردست مور

نه مورست پوشیده مرد و ستور

کنند این زره بر تنش چاک چاک

چو مردار گردد کشندش به خاک

یکی داستان زد هژبر دمان

که چون بر گوزنی سرآید زمان

زمانه برو دم همی بشمرد

بیاید دمان پیش من بگذرد

زمان آوریدت کنون پیش من

همان پیش این نامدار انجمن

بدو گفت گیو ای سپهدار شیر

سزد گر به آب اندر آیی دلیر

ببینی کزین پرهنر یک سوار

چه آید ترا بر سر ای نامدار

هزارید و من نامور یک دلیر

سر سرکشان اندر آرم به زیر

چو من گرزهٔ سرگرای آورم

سران را همه زیر پای آورم

چو بشنید پیران برآورد خشم

دلش گشت پرخون و پرآب چشم

برانگیخت اسپ و بیفشارد ران

به گردن برآورد گرز گران

چو کشتی ز دشت اندر آمد به رود

همی داد نیکی دهش را درود

نکرد ایچ گیو آزمون را شتاب

بدان تا برآمد سپهبد ز آب

ز بالا به پستی بپیچید گیو

گریزان همی شد ز سالار نیو

چو از آب وز لشکرش دور کرد

به زین اندر افگند گرز نبرد

گریزان ازو پهلوان بلند

ز فتراک بگشاد پیچان کمند

هم‌آورد با گیو نزدیک شد

جهان چون شب تیره تاریک شد

بپیچید گیو سرافراز یال

کمند اندرافگند و کردش دوال

سر پهلوان اندر آمد به بند

ز زین برگرفتش به خم کمند

پیاده به پیش اندر افگند خوار

ببردش دمان تا لب رودبار

بیفگند بر خاک و دستش ببست

سلیحش بپوشید و خود بر نشست

درفشش گرفته به چنگ اندرون

بشد تا لب آب گلزریون

چو ترکان درفش سپهدار خویش

بدیدند رفتند ناچار پیش

خروش آمد و نالهٔ کرنای

دم نای رویین و هندی درای

جهاندیده گیو اندر آمد به آب

چو کشتی که از باد گیرد شتاب

برآورد گرز گران را به کفت

سپه ماند از کار او در شگفت

سبک شد عنان وگران شد رکیب

سر سرکشان خیره گشت از نهیب

به شمشیر و با نیزهٔ سرگرای

همی کشت ازیشان یل رهنمای

از افگنده شد روی هامون چون کوه

ز یک تن شدند آن دلیران ستوه

قفای یلان سوی او شد همه

چو شیر اندر آمد به پیش رمه

چو لشکر هزیمت شد از پیش گیو

چنان لشکری گشن و مردان نیو

چنان خیره برگشت و بگذاشت آب

که گفتی ندیدست لشکر به خواب

دمان تا به نزدیک پیران رسید

همی خواست از تن سرش را برید

به خواری پیاده ببردش کشان

دمان و پر از درد چون بیهشان

چنین گفت کاین بددل و بی‌وفا

گرفتار شد در دم اژدها

سیاوش به گفتار او سر بداد

گر او باد شد این شود نیز باد

ابر شاه پیران گرفت آفرین

خروشان ببوسید روی زمین

همی گفت کای شاه دانش پژوه

چو خورشید تابان میان گروه

تو دانسته‌ای درد و تیمار من

ز بهر تو با شاه پیگار من

سزد گر من از چنگ این اژدها

به بخت و به فر تو یابم رها

به کیخسرو اندر نگه کرد گیو

بدان تا چه فرمان دهد شاه نیو

فرنگیس را دید دیده پرآب

زبان پر ز نفرین افراسیاب

به گیو آن زمان گفت کای سرافراز

کشیدی بسی رنج راه دراز

چنان دان که این پیرسر پهلوان

خردمند و رادست و روشن روان

پس از داور دادگر رهنمون

بدان کاو رهانید ما را ز خون

ز بد مهر او پردهٔ جان ماست

وزین کردهٔ خویش زنهار خواست

بدو گفت گیو ای سر بانوان

انوشه روان باش تا جاودان

یکی سخت سوگند خوردم به ماه

به تاج و به تخت شه نیک‌خواه

که گر دست یابم برو روز کین

کنم ارغوانی ز خونش زمین

بدو گفت کیخسرو ای شیرفش

زبان را ز سوگند یزدان مکش

کنونش به سوگند گستاخ کن

به خنجر وراگوش سوراخ کن

چو از خنجرت خون چکد بر زمین

هم از مهر یاد آیدت هم ز کین

بشد گیو و گوشش به خنجر بسفت

ز سوگند برتر درشتی نگفت

چنین گفت پیران ازان پس به شاه

که کلباد شد بی‌گمان با سپاه

بفرمای کاسپم دهد باز نیز

چنان دان که بخشیده‌ای جان و چیز

بدو گفت گیو ای دلیر سپاه

چرا سست گشتی به آوردگاه

به سوگند یابی مگر باره باز

دو دستت ببندم به بند دراز

که نگشاید این بند تو هیچکس

گشاینده گلشهر خواهیم و بس

کجا مهتر بانوان تو اوست

وزو نیست پیدا ترا مغز و پوست

بدان گشت همداستان پهلوان

به سوگند بخرید اسپ و روان

که نگشاید آن بند را کس به راه

ز گلشهر سازد وی آن دستگاه

بدو داد اسپ و دو دستش ببست

ازان پس بفرمود تا برنشست

بخش ۲۰

چو از لشگر آگه شد افراسیاب

برو تیره شد تابش آفتاب

بزد کوس و نای و سپه برنشاند

ز ایوان به کردار آتش براند

دو منزل یکی کرد و آمد دوان

همی تاخت برسان تیر از کمان

بیاورد لشکر بران رزمگاه

که آورد کلباد بد با سپاه

همه مرز لشکر پراگنده دید

به هر جای بر مردم افگنده دید

بپرسید کاین پهلوان با سپاه

کی آمد ز ایران بدین رزمگاه

نبرد آگهی کس ز جنگ‌آوران

که بگذشت زین سان سپاهی گران

که برد آگهی نزد آن دیوزاد

که کس را دل و مغز پیران مباد

اگر خاک بودیش پروردگار

ندیدی دو چشم من این روزگار

سپهرم بدو گفت کاسان بدی

اگر دل ز لشکر هراسان بدی

یکی گیو گودرز بودست و بس

سوار ایچ با او ندیدند کس

ستوه آمد از چنگ یک تن سپاه

همی رفت گیو و فرنگیس و شاه

سپهبد چو گفت سپهرم شنید

سپاهی ز پیش اندر آمد پدید

سپهدار پیران به پیش اندرون

سرو روی و یالش همه پر ز خون

گمان برد کاو گیو رایافتست

به پیروزی از پیش بشتافتست

چو نزدیکتر شد نگه کرد شاه

چنان خسته بد پهلوان سپاه

ورا دید بر زین ببسته چو سنگ

دو دست از پس پشت با پالهنگ

بپرسید و زو ماند اندر شگفت

غمی گشت و اندیشه اندر گرفت

بدو گفت پیران که شیر ژیان

نه درنده گرگ و نه ببر بیان

نباشد چنان در صف کارزار

کجا گیو تنها بد ای شهریار

من آن دیدم از گیو کز پیل و شیر

نبیند جهاندیده مرد دلیر

بر آن سان کجا بردمد روز جنگ

ز نفسش به دریا بسوزد نهنگ

نخست اندر آمد به گرز گران

همی کوفت چون پتک آهنگران

به اسپ و به گرز و به پای و رکیب

سوار از فراز اندر آمد به شیب

همانا که باران نبارد ز میغ

فزون زانک بارید بر سرش تیغ

چو اندر گلستان به زین بر بخفت

تو گفتی که گشتست با کوه جفت

سرانجام برگشت یکسر سپاه

بجز من نشد پیش او کینه خواه

گریزان ز من تاب داده کمند

بیفگند و آمد میانم به بند

پراگنده شد دانش و هوش من

به خاک اندر آمد سر و دوش من

از اسپ اندر آمد دو دستم ببست

برافگند بر زین و خود بر نشست

زمانی سر وپایم اندر کمند

به دیگر زمان زیر سوگند و بند

به جان و سر شاه و خورشید وماه

به دادار هرمزد و تخت و کلاه

مرا داد زین‌گونه سوگند سخت

بخوردم چو دیدم که برگشت بخت

که کس را نگویی که بگشای دست

چنین رو دمان تا بجای نشست

ندانم چه رازست نزد سپهر

بخواهد بریدن ز ما پاک مهر

چو بشنید گفتارش افراسیاب

بدیده ز خشم اندرآورد آب

یکی بانگ برزد ز پیشش براند

بپیچید پیران و خامش بماند

ازان پس به مغز اندر افگند باد

به دشنام و سوگند لب برگشاد

که گر گیو و کیخسرو دیوزاد

شوند ابر غرنده گر تیز باد

فرود آورمشان ز ابر بلند

بزد دست و ز گرز بگشاد بند

میانشان ببرم به شمشیر تیز

به ماهی دهم تا کند ریز ریز

چو کیخسرو ایران بجوید همی

فرنگیس باری چه پوید همی

خود و سرکشان سوی جیحون کشید

همی دامن از چشم در خون کشید

به هومان بفرمود کاندر شتاب

عنان را بکش تا لب رود آب

که چون گیو و خسرو ز جیحون گذشت

غم و رنج ما باد گردد بدشت

نشان آمد از گفتهٔ راستان

که دانا بگفت از گه باستان

که از تخمهٔ تور وز کیقباد

یکی شاه خیزد ز هر دو نژاد

که توران زمین را کند خارستان

نماند برین بوم و بر شارستان

رسیدند پس گیو و خسرو بر آب

همی بودشان بر گذشتن شتاب

گرفتند پیگار با باژخواه

که کشتی کدامست بر باژگاه

نوندی کجا بادبانش نکوست

به خوبی سزاوار کیخسرو اوست

چنین گفت با گیو پس باج خواه

که آب روان را چه چاکر چه شاه

همی گر گذر بایدت ز آب رود

فرستاد باید به کشتی درود

بدو گفت گیو آنچ خواهی بخواه

گذر ده که تنگ اندر آمد سپاه

بخواهم ز تو باج گفت اندکی

ازین چار چیزت بخواهم یکی

زره خواهم از تو گر اسپ سیاه

پرستار و گر پور فرخنده ماه

بدو گفت گیو ای گسسته خرد

سخن زان نشان گوی کاندر خورد

به هر باژ گر شاه شهری بدی

ترا زین جهان نیز بهری بدی

که باشی که شه را کنی خواستار

چنین باد پیمایی ای بادسار

وگر مادر شاه خواهی همی

به باژ افسر ماه خواهی همی

سه دیگر چو شبرنگ بهزاد را

که کوتاه دارد به تگ باد را

چهارم چو جستی به خیره زره

که آن را ندانی گره تا گره

نگردد چنین آهن از آب تر

نه آتش برو بر بود کارگر

نه نیزه نه شمشیر هندی نه تیر

چنین باژ خواهی بدین آب‌گیر

کنون آب ما را و کشتی ترا

بدین گونه شاهی درشتی ترا

بدو گفت گیو ار تو کیخسروی

نبینی ازین آب جز نیکوی

فریدون که بگذاشت اروند رود

فرستاد تخت مهی را درود

جهانی شد او را سراسر رهی

که با روشنی بود و با فرهی

چه اندیشی ار شاه ایران توی

سرنامداران و شیران توی

به بد آب را کی بود بر تو راه

که با فر و برزی و زیبای گاه

اگر من شوم غرقه گر مادرت

گزندی نباید که گیرد سرت

ز مادر تو بودی مراد جهان

که بیکار بد تخت شاهنشهان

مرا نیز مادر ز بهر تو زاد

ازین کار بر دل مکن هیچ یاد

که من بیگمانم که افراسیاب

بیاید دمان تا لب رود آب

مرا برکشد زنده بر دار خوار

فرنگیس را با تو ای شهریار

به آب افگند ماهیان‌تان خورند

وگر زیر نعل اندرون بسپرند

بدو گفت کیخسرو اینست و بس

پناهم به یزدان فریادرس

فرود آمد از بارهٔ راه‌جوی

بمالید و بنهاد بر خاک روی

همی گفت پشت و پناهم توی

نمایندهٔ رای و راهم توی

درستی و پستی مرا فرّ تست

روان و خرد سایهٔ پرّ تست

به آب اندرون دلفزایم توی

به خشکی همان رهنمایم توی

به آب اندر افگند خسرو سیاه

چو کشتی همی راند تا باژگاه

پس او فرنگیس و گیو دلیر

نترسد ز جیحون و زان آب شیر

بدان سو گذشتند هر سه درست

جهانجوی خسرو سر و تن بشست

بدان نیستان در نیایش گرفت

جهان آفرین را ستایش گرفت

چو از رود کردند هر سه گذر

نگهبان کشتی شد آسیمه سر

به یاران چنین گفت کاینت شگفت

کزین برتر اندیشه نتوان گرفت

بهاران و جیحون و آب روان

سه جوشنور و اسپ و برگستوان

بدین ژرف دریا چنین بگذرد

خردمندش از مردمان نشمرد

پشیمان شد از کار و گفتار خویش

تبه دید ازان کار بازار خویش

بیاراست کشتی به چیزی که داشت

ز باد هوا بادبان برگذاشت

به پوزش برفت از پس شهریار

چو آمد به نزدیکی رودبار

همه هدیه ها نزد شاه آورید

کمان و کمند و کلاه آورید

بدو گفت گیو ای سگ بی‌خرد

توگفتی که این آب مردم خورد

چنین مایه ور پرهنر شهریار

همی از تو کشتی کند خواستار

ندادی کنون هدیهٔ تو مباد

بود روز کاین روزت آید به یاد

چنان خوار برگشت زو رودبان

که جان را همی گفت پدرودمان

چو آمد به نزدیکی باژگاه

هم آنگه ز توران بیامد سپاه

چو نزدیک رود آمد افراسیاب

ندید ایچ مردم نه کشتی برآب

یکی بانگ زد تند بر باژخواه

که چون یافت این دیو بر آب راه

چنین داد پاسخ که‌ای شهریار

پدر باژبان بود و من باژدار

ندیدم نه هرگز شنیدم چنین

که کردی کسی ز آب جیحون زمین

بهاران و این آب با موج تیز

چو اندر شوی نیست راه گریز

چنان برگذشتند هر سه سوار

تو گفتی هوا داشت شان برکنار

ازان پس بفرمود افراسیاب

که بشتاب و کشتی برافگن به آب

بدو گفت هومان که ای شهریار

براندیش و آتش مکن در کنار

تو با این سواران به ایران شوی

همی در دم گاوشیدان شوی

چو گودرز و چون رستم پیلتن

چو طوس و چو گرگین و آن انجمن

همانا که از گاه سیر آمدی

که ایدر به چنگال شیر آمدی

ازین روی تا چین و ماچین تراست

خور و ماه و کیوان و پروین تراست

تو توران نگه‌دار و تخت بلند

ز ایران کنون نیست بیم گزند

پر از خون دل از رود گشتند باز

برآمد برین روزگار دراز